________________
બાર પ્રકારના તપની સાધનામાં વિષયોના ત્યાગ સ્વરૂપ બ્રહ્મચર્યનું પાલન હોવું જોઈએ. પોતાની ભૂમિકા મુજબ દ્રવ્યપૂજા અને ભાવપૂજા સાથે તપની આરાધના હોવી જોઈએ. બ્રહ્મ અને જિનાર્ચા બંન્ને અવશ્ય હોવાં જોઈએ- એવો આગ્રહ વર્તમાનમાં લગભગ જોવા ન મળે. પાંચ ઈન્દ્રિયોના ત્રેવીશ વિષયોનો ત્યાગ કરીને તપની આરાધના કરવાનું અને સાથે અષ્ટ પ્રકારી પૂજા સ્વરૂપ દ્રવ્યપૂજા કરવાની તેમ જ શ્રી વીતરાગ પરમાત્માએ ઉપદેશેલાં તત્ત્વો પ્રત્યે આદર-બહુમાન રાખવા સ્વરૂપ ભાવપૂજાથી ભાવિત બનવાનું ઘણું જ અઘરું છે. વર્તમાનમાં આપણે બ્રહ્મ અને શ્રી જિનાર્ચા તપની આરાધનામાં ફરજિયાત માનતા નથી, માટે તપની આરાધના ચાલે છે. અન્યથા જે પરિણામ આવે તે આપણે જાણીએ છીએ.
આવી જ સ્થિતિ કષાયોના નાશના વિષયમાં છે. તપ કરનારના કષાયોનો નાશ થવો જોઈએ. કષાય સાથેના ઉત્કટ તપનાં પરિણામ કેવાં ખરાબ આવ્યાં છે અને કષાયરહિત નાના તપનાં જે સુંદર પરિણામ આવ્યાં છે - એનો આપણને પૂરતો ખ્યાલ છે. તપમાં ખવાય નહિ એનો આપણને ખ્યાલ છે પરંતુ તપમાં કષાય ન કરાય : એનો આપણને વાસ્તવિક ખ્યાલ નથી. જ્યાં કષાયોના નાશ અંગે ઉપેક્ષા હોય ત્યાં હાસ્યાદિ નોકષાયોના નાશનો વિચાર પણ ક્યાંથી આવે ?
ઉપર જણાવ્યા મુજબ બ્રહ્મચર્યનું પાલન શ્રી જિનાર્યા અને કષાયોના નાશથી સહિત જે તપસ્વી જ્ઞાની મહાત્માઓ તપ કરે છે, તેઓશ્રી પોતાની શક્તિ અનુસાર શ્રી જિનેશ્વરદેવોની આજ્ઞાનું પાલન કરે છે. ઉત્તરોત્તર ક્રમે કરીને શ્રી જિનાજ્ઞાનું વિશુદ્ધ વિશુદ્ધતર અને વિશુદ્ધતમ રીતે પાલન કરવાથી એ તપસ્વી જ્ઞાનીઓનો તપ શુદ્ધ બને છે. એવા શુદ્ધતપની પ્રાપ્તિ માટે તપ કઈ રીતે કરવો તે જણાવાય
तदेव हि तपः कार्य, दुर्व्यानं यत्र नो भवेत् ।
येन योगा न हीयन्ते, क्षीयन्ते नेन्द्रियाणि च ॥३१-७॥ “ખરેખર તે જ તપ કરવો જોઈએ કે જે કરવામાં દુર્ગાન થાય નહિ, મન વચન કાયાના યોગો સિદાય નહિ અને ઈન્દ્રિયો ક્ષીણ ન બને.” - આશય એ છે કે આર્તધ્યાન અને રૌદ્રધ્યાન ન થાય એ રીતે તપ કરવો જોઈએ. ઈષ્ટપુદ્ગલોની આશંસા અને અનિષ્ટ પુદ્ગલોનો વિયોગ-એનું ધ્યાન ન થાય-એ રીતે તપ કરવો જોઈએ.
૧૨૨)
