________________
છે. અર્થાત્ કર્મની નિર્જરાસ્વરૂપ ફળની પ્રાપ્તિ માટે આભ્યન્તર તપ જ ઉપયોગી છે. બાહ્યતપ તો આભ્યન્તરતાને વધારનાર અને પુષ્ટ બનાવનાર હોવાથી ઈષ્ટ છે. અન્યથા બાહ્યતપ ઈષ્ટ નથી. આભ્યન્તર તપ સારી રીતે કરી શકાય : એ માટે બાહ્યતપ વિહિત છે. માત્ર બાહ્યતપ કરતા રહીએ અને આભ્યન્તર તપ ના કરીએ તો એનો કોઈ અર્થ નથી. આભ્યન્તરતપની આરાધના શુદ્ધ રીતે થાય એ માટે બાહ્યતપની આરાધના કરવાથી બાહ્યતા પણ ઈષ્ટ બને છે. જ્ઞાનીને જે કારણે તપની પ્રાપ્તિ થાય છે અને અજ્ઞાનીને જે કારણે તપની પ્રાપ્તિ થતી નથી - એ જણાવાય છે :
आनुश्रोतसिकी वृत्तिर्बालानां सुखशीलता ।
प्रातिश्रोतसिकी वृत्तिर्ज्ञानिनां परमं तपः ॥३१-२॥
બાલજીવોની વૃત્તિ આનુશ્રોતસિકી હોય છે, જે સુખશીલતાસ્વરૂપ છે. જ્ઞાનીઓની વૃત્તિ પ્રાતિશ્રોતસિકી હોય છે, જે પરમકોટિના તપ સ્વરૂપ છે.” કહેવાનો આશય એ છે કે આ સંસારમાં ગમે તેટલું દુઃખ પ્રાપ્ત થાય તોપણ તે દુઃખને દૂર કરીને પરમ પુણ્યથી પ્રાપ્ત થનારા સુખને પામી લેવાની વૃત્તિ, લોકોની હોય છે. આવી વૃત્તિને આનુશ્રોતસિક વૃત્તિ કહેવાય છે. લોકના પ્રવાહને અનુસરનારી વૃત્તિ બાલજીવોને હોય છે, જે એક પ્રકારની સુખશીલતારૂપ છે. ઈન્દ્રિયોના વિષયજન્ય સુખની આસક્તિના કારણે સુખશીલતાનો ત્યાગ કરવાનું અજ્ઞાની જીવો માટે શક્ય બનતું નથી.
સંસારની દુઃખમયતાદિના સમ્યજ્ઞાનને કારણે જ્ઞાની મહાત્માઓ લોકવૃત્તિને અનુસરતા નથી. ઈન્દ્રિયોના વિષયજન્ય સુખની આસતિથી વિમુખ હોવાથી પ્રાતિશ્રોતસિક વૃત્તિને તેઓ ધારણ કરે છે. આ પ્રાતિશ્રોતસિક વૃત્તિ સ્વરૂપ જ જ્ઞાનીઓનો ઉત્કૃષ્ટ તપ છે. વિષયોનો ઉપયોગ કરવા છતાં વિષની જેમ વિષયોથી દૂર રહેનારા જ્ઞાની મહાત્માઓ નિરન્તર પ્રાતિશ્રોતસિકી વૃત્તિને કારણે નિર્જરાના ભાજન બને છે. પરન્તુ કોઈ વાર વિષયોનો ઉપયોગ ન કરવા છતાં નિરન્તર વિષયોની ઈચ્છાને કારણે બાલજીવો આનુશ્રોતસિકી વૃત્તિને કારણે કર્મબન્ધ કરતા રહે છે. જ્ઞાનીને જે પણ નિર્જરા પ્રાપ્ત થાય છે તે તેમની પ્રાતિશ્રોતસિકવૃત્તિના કારણે થાય છે, પ્રવૃત્તિના કારણે નહિ. આમ પણ પરિણામથી કર્મબન્ધ થાય છે, નિર્જરા પણ વિશુદ્ધ પરિણામથી થાય છે - એ સમજી શકાય છે. જ્ઞાની શ્વાસોશ્વાસમાં કઠિન કર્મોનો ક્ષય
-૧૧૮)
