________________
ગયા છીએ. કર્મની શક્તિને જ આપણી પોતાની શક્તિ માનીને વિસ્મય અને દીનતામાં આપણે જીવીએ છીએ. બલવાનને બળહીન બનાવવાના કર્મને સામર્થ્યનું વર્ણન કરીને હવે તેનાથી વિપરીત પણે બલહીનને બલવાન બનાવવાના તેના સામર્થ્યનું વર્ણન કરાય છે :
जातिचातुर्यहीनोऽपि, कर्मण्यभ्युदयावहे ।
क्षणाद् रङ्कोऽपि राजा स्यात्, छत्रछन्नदिगन्तरः ।।२१-३॥ “શુભકર્મનો ઉદય થયે છત, જાતિ અને ચાતુર્યથી હીન હોય તો પણ પોતાના છત્રથી દિશાઓને ઢાંકી દેનાર એવો રાજા ક્ષણવારમાં થાય છે.” કહેવાનો આશય ખૂબ જ સ્પષ્ટ છે કે ભૂતકાળના કોઈ અશુભકર્મના ઉદયથી, જન્મથી જ એવી કોઈ હિન જાતિ મળી હોય અને સાથે નિપુણતા(આવડત)નો પણ અભાવ હોય-એવા પણ માણસો શુભકર્મોનો ઉદય થયે છતે ક્ષણવારમાં ચારે ય દિશાઓના છેડાઓ સુધીનું સામ્રાજ્ય પ્રાપ્ત કરનારા બને છે. “રક પણ રાજા થઈ જાય છે.' - આ ભૂતકાળમાં ઉપાર્જન કરેલા શુભ કર્મોના ઉદયનું ફળ છે અને ‘રાજા ભિખારી થાય છે? - આ ભૂતકાળમાં ઉપાર્જન કરેલાં અશુભ કર્મોનું ફળ છે.
પૂર્વકૃત શુભાશુભકર્મોના ઉદયથી જે ફળ મળે છે, તેનાથી આત્માને વસ્તુતઃ કોઈ લાભ નથી. પરન્તુ તેવા પ્રસંગે કર્મના ઉદયથી પ્રાપ્ત થયેલા છે તે શુભાશુભફળને આશ્રયીને વિસ્મય કે દીનતા કરીને આત્મા પાછાં નવાં કર્મોનો બન્ધ કર્યા કરે છે. આવી અવસ્થામાં વિચારવું જોઈએ કે ગમે તેવી કર્મની વિષમ અવસ્થામાં પણ આત્માના જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્રાદિ ગુણોને કોઈ અસર પહોંચતી નથી. શુભ કર્મોના ઉદયમાં ગમે તેટલી અનુકૂળતા મળે તો પણ જ્ઞાનાદિ ગુણો મળતા નથી અને અશુભકર્મોના ઉદયમાં ગમે તેટલી પ્રતિકૂળતા મળે તો પણ જ્ઞાનાદિ ગુણો નષ્ટ થતા નથી. આપણા ગુણો આપણી પાસે જ છે. નથી એમાં વૃદ્ધિ થતી કે નથી એની હાનિ થતી. જે કાંઈ વૃદ્ધિ કે હાનિ થાય છે, તે પૌદ્ગલિક પર પદાર્થોની. પરના ઉત્કર્ષમાં કે અપકર્ષમાં આપણે ક્યાં વિસ્મય કે દીનતા કરીએ છીએ ? તો પછી કર્મના ઉદયથી પ્રાપ્ત થનારા શુભાશુભભાવોને લઈને વિસ્મય કે દીનતાને કઈ રીતે કરે ? આવો વિસ્મય કે આવી દીનતા ભયંકર અજ્ઞાનમૂલક છે. પૂ. મુનિભગવન્તો કર્મજન્યભાવોને યથાર્થ રીતે જાણતા હોવાથી તે ભાવોમાં રતિ કરતા નથી, તે જણાવાય
૩૭
