Gyansara Prakaran Part 02

Author(s): Chandraguptasuri
Publisher: Anekant Prakashan Jain Religious Trust

Page 65

સ્વાધ્યાયમાં તત્પર બને છે. જેથી ક્રમે કરી શાસ્ત્રના પરમાર્થને પામીને તેઓશ્રી શાસ્ત્રથી જ તે તે પદાર્થોનો નિર્ણય કર્યા પછી તે તે વિષયમાં પ્રવૃત્તિ કે નિવૃત્તિ કરે છે. આથી જ પોતાની આંખે ન જોતાં શાસ્ત્રની આંખે જ્ઞાની મહાત્માઓ જુએ છે. દરેક ધર્મમાં શાસ્ત્રો પ્રસિદ્ધ હોવાથી શાસ્ત્રનું વાસ્તવિક સ્વરૂપ વર્ણવાય છે :
शासनात् त्राणशक्तेश्च, बुधैः शास्त्रं निरुच्यते ।
वचनं वीतरागस्य, तत्तु नान्यस्य कस्यचित् ।।२४-३॥ “શિખામણ આપવાથી અને આત્માનું રક્ષણ કરવાની શક્તિથી શાસ્ત્રને શાસ્ત્ર કહેવાય છે – આ પ્રમાણે પંડિતો વડે શાસ્ત્ર શબ્દની વ્યુત્પત્તિ કરાય છે. શ્રી વીતરાગ પરમાત્માનું વચન જ શાસ્ત્ર છે. પરંતુ બીજા કોઈનું વચન શાસ્ત્રસ્વરૂપ નથી.” – અનાદિકાળથી જીવ અજ્ઞાનવશ પોતાના હિતને વિશે અનભિન્ન હોય છે.. જ્ઞાનાવરણીયાદિ કર્મના ક્ષયોપશમને પામીને હિતાહિતના વિવેકને પ્રાપ્ત કરવાની જે જીવોને યોગ્યતા પ્રાપ્ત થતી હોય છે તેવા જીવોને હિતશિક્ષા આપવાનું સામર્થ્ય શાસ્ત્રમાં રહેલું છે. યોગ્ય જીવોનું શાસન શાસ્ત્ર કરે છે. માર્ગે પ્રવર્તાવવાનું અને ઉન્માર્ગથી પાછા વાળવાનું કાર્ય શાસ્ત્ર કરે છે. જે શાસન કરે છે તેને પંડિતજનો શાસ્ત્ર કહે છે.
સામાન્ય રીતે જેઓ અજ્ઞાની છે પરન્તુ તેમને સમજાવીએ તો સમજવાની યોગ્યતા ધરાવે છે, તેમનું શાસન શાસ્ત્ર કરે છે. તેમ જ જેઓ સંસારથી ભય પામ્યા છે, કર્મોથી ત્રસ્ત છે અને વિભાવથી દુઃખી છે, એવા જીવોને બચાવવાનું કાર્ય પણ શાસ્ત્ર કરે છે. સંસારના ભયથી મુક્ત બનવા માટે અને કર્મોથી છૂટવા માટેના ઉપાયો શાસ્ત્ર જણાવે છે અને આત્માના સ્વભાવની સાથે વિભાવનું વર્ણન શાસ્ત્ર કરે છે. વાસ્તવિક રીતે સંસારનો ભય અને કર્મોનો ત્રાસ હજુ સુધી લાગ્યો નથી. ભયભીત અને ત્રસ્ત જનોને આપણે જોયા છે. તેમ જ ઓછા-વધતા પ્રમાણમાં એવી ભયભીત કે ત્રસ્ત અવસ્થાનો અનુભવ આપણે પણ કર્યો છે. ત્યારે તેમાંથી મુક્ત થવા માટે આપણે જે પ્રયત્ન કર્યો છે એવો પ્રયત્ન સંસારથી કે કર્મથી છૂટવા માટે લગભગ કર્યો નથી. એનું ખરું કારણ એ છે કે હજુ સંસારનો કે કર્મનો એવો ભય કે ત્રાસ જ પેદા થયો નથી. આવી સ્થિતિમાં એ શક્ય જ નથી કે શાસ્ત્રના રક્ષણસામર્થ્યનો આપણને ખ્યાલ આવે. પંડિતજનોને એનો ખ્યાલ હોવાથી શાસન કરવાના કારણે અને રક્ષણ કરવાના કારણે શાસ્ત્રને શાસ્ત્ર તરીકે તેઓ વર્ણવે છે.
-(૬૨)