________________
કોઈ પ્રયોજન નથી. અધ્યાત્મપ્રાપ્તિ માટે એ અનુપયોગી છે.
ઉપર જણાવ્યા મુજબ સર્વથા પાપથી રહિત અને ઈચ્છાથી રહિત હોવાથી નિરવદ્ય અને નિષ્કામ હોવાથી જ્ઞાનયજ્ઞ જ કરવો જોઈએ. તેનાથી પાપનો ધ્વંસ થાય છે. સાવદ્ય એવા કર્મયજ્ઞથી પાપનો બંધ થાય છે, તેથી તે કરવા યોગ્ય નથી – એ સમજી શકાય છે. આ લોક સંબન્ધી ફળની ઈચ્છાથી કરાતો કર્મયજ્ઞ પણ વેદવિહિત હોવાથી બ્રહ્મ(જ્ઞાન)યજ્ઞની જેમ જ કરવો જોઈએ-એવી શંકાનું નિરાકરણ કરાય છે :
वेदोक्तत्वान्मनःशुद्ध्या, कर्मयज्ञोऽपि योगिनः ।
હાયજ્ઞ તછન્તા, નયા યતિ વિમ્ ? ર૮-રૂા. “કર્મયજ્ઞ પણ તેમાં વિહિત હોવાથી મનની શુદ્ધિને લઈને બ્રહ્મ (જ્ઞાન) યજ્ઞ સ્વરૂપ છે - આવી માન્યતાને ધરનારા શ્યનયજ્ઞનો ત્યાગ કેમ કરે છે?" - કહેવાનો આશય એ છે કે પુત્રાદિની ઈચ્છાવાળાએ પુત્રેષ્ટિ વગેરે યજ્ઞ કરવા જોઈએ - ઈત્યાદિ વેદનાં વાક્યોથી કર્મયજ્ઞ કરવા જોઈએ : એવી માન્યતાને ધરનારા પાછી એવી માન્યતાને ધારણ કરે છે કે વેદમાં વિધાન હોવાથી જ્ઞાનયજ્ઞની જેમ તે કર્મયજ્ઞ બ્રહ્મયજ્ઞ સ્વરૂપ જ છે, પણ સાવદ્ય કે સકામ નથી. આવા લોકો યેનયજ્ઞ કેમ કરતા નથી ? એ પ્રશ્ન છે.
કારણ કે વેદમાં વિહિત હોવાના કારણે જ જો પુત્રેષ્ટિ કે જ્યોતિષ્ઠોમ વગેરે યજ્ઞો બ્રહ્મયજ્ઞ સ્વરૂપ થઈ જતા હોય તો “શત્રુના વધની ઈચ્છાવાળાએ શ્યનયજ્ઞ કરવો જોઈએ’ આવા વેદના વિધાનથી તે શ્યનયજ્ઞ પણ બ્રહ્મયજ્ઞ સ્વરૂપ થઈ જશે. તેથી તેનો ત્યાગ કરવાનું કોઈ કારણ નથી. વેદોક્તત્વ સર્વત્ર સમાન જ છે. પરન્તુ
જ્યોતિષ્ટોમાદિ યજ્ઞને કરનારા પણ, ભવિષ્યમાં નરકાદિ ફળને આપનારા યેનયજ્ઞને કરતા નથી. આથી સમજી શકાશે કે આ લોક સંબન્ધી ઈચ્છાથી કરાતા તે તે કર્મયજ્ઞ સાવધ અને સકામ હોવાથી કરવાયોગ્ય નથી. અન્યથા વેદમાં જણાવેલું હોવાથી તે તે કર્મયજ્ઞને કરવા યોગ્ય માનવામાં આવે તો શ્યનયજ્ઞને પણ કરવાયોગ્ય માનવાનો પ્રસંગ આવશે.
જો આ રીતે કર્મયજ્ઞ સકામ અને સાવદ્ય જ હોય અને અકરણીય જ હોય તો તેનો ઉપદેશ કેમ કર્યો છે? કોઈ પણ રીતે તે બ્રહ્મયજ્ઞ સ્વરૂપ થઈ શકે એમ ન જ હોય તો તેનો ઉપદેશ કેમ કર્યો છે ? આ શંકાનું સમાધાન કરાય છે :
