________________
વાત ‘સમ્પત્તિશ’ આ પદથી અહીં જણાવી છે. એનો અર્થ સ્પષ્ટ છે કે શ્રીતીર્થંકરનામ- કર્મના વિપાકોદયથી શ્રીતીર્થંકરપણાની સમ્પત્તિ પ્રાપ્ત થાય છે. આ રીતે ધ્યાનનાં ત્રણ ફળ છે. એક સમાપત્તિ, બીજું આપત્તિ અને ત્રીજું સમ્પત્તિ. એ સમ્પત્તિસ્વરૂપ ફળને પ્રાપ્ત કર્યા પછી ભવોપગ્રાહી કર્મોનો ક્ષય થવાથી આત્મા પરમાત્મા બને છે. આથી સમજી શકાશે કે ધ્યાનનાં સમાપત્તિ વગેરે ફળો અનુબન્ધરહિત છે. અન્યથા સાનુબન્ધ ફળની પ્રાપ્તિથી દીર્ઘ કાળસુધી ફળની પરંપરા જ ચાલ્યા કરે છે, જે ધ્યાનનું લ નથી. ધ્યાનના ફળથી શૂન્ય એવો ધર્મ વસ્તુતઃ કષ્ટસ્વરૂપ છે. એનાથી કોઈ વિશેષ લાભ નથી – એ જણાવાય છે :
-
-
इत्थं ध्यानफलाद् युक्तं, विंशतिस्थानकाद्यपि । कष्टमात्रं त्वभव्यानामपि नो दुर्लभं भवे ।।३०-५ ॥
‘‘આ પ્રમાણે સમાપત્તિ વગેરે ધ્યાનના ફળને લઈને વીશસ્થાનક વગેરે તપ આદિ અનુષ્ઠાનો પણ યુક્ત છે. અન્યથા ધ્યાનના ફળની પ્રાપ્તિથી રહિત એવાં એ અનુષ્ઠાનો કષ્ટમાત્ર સ્વરૂપ છે. એવાં અનુષ્ઠાનો તો અભવ્યના આત્માઓને પણ દુર્લભ નથી.’’ આશય સ્પષ્ટ છે કે સમાપત્તિ, આપત્તિ અને સમ્પત્તિ સ્વરૂપ નિરનુબન્ધ ફળની પ્રાપ્તિ ન થાય તો સંસારનો અન્ત શક્ય નથી. ધર્મ કર્યા પછી પણ જો પરમપદે પહોંચવાનું ન બને અને સંસારમાં જ રહેવાનું થાય તો તે ધર્મ કષ્ટપ્રદ હોવાથી કષ્ટસ્વરૂપ છે. ‘જેનું વિવક્ષિત ફળ ન મળે તો તે નિષ્ફલ છે -' એ વાત વ્યવહારમાં પણ પ્રસિદ્ધ છે. શ્રી વીશસ્થાનક તપ વગેરે ધર્માનુષ્ઠાનો સમાપત્તિ વગેરે ફળને પ્રાપ્ત કરાવવા દ્વારા જ સફ્ળ છે, અન્યથા તો તે કષ્ટમાત્ર છે.
અનાદિકાલીન આ સંસારમાં અનન્તીવાર ધર્મ કર્યો છે. પરન્તુ ધ્યાનના અનુબન્ધરહિત તે તે ફળની પ્રાપ્તિ ન થવાથી આજ સુધી આપણે મોક્ષ ન પામ્યા. અભવ્યોને પણ આજ સુધી આવાં ધર્માનુષ્ઠાનોની પ્રાપ્તિ અનન્તીવાર થઈ છે. પરન્તુ તેના ફળની પ્રાપ્તિ થઈ નહિ. આથી સમજી શકાશે કે ધ્યાનના ફળ સ્વરૂપ સમાપત્તિ વગેરેની પ્રાપ્તિથી રહિત એવાં શ્રીવીશસ્થાનકતપ વગેરે અનુષ્ઠાનો આ સંસારમાં અભવ્ય એવા જીવોને પણ દુર્લભ નથી. કારણ કે એવા જીવોને પણ ધ્યાનના ફળથી રહિત ધર્માનુષ્ઠાનો અનન્તીવાર પ્રાપ્ત થયેલાં છે. તેથી તે ધર્માનુષ્ઠાનો કષ્ટમાત્ર છે. હવે ધ્યાતાનું સ્વરૂપ વર્ણવાય છે :
૧૧૪
