Gyansara Prakaran Part 02

Author(s): Chandraguptasuri
Publisher: Anekant Prakashan Jain Religious Trust

Page 111

ભાવપૂજાને આશ્રયીને આરતીનું વિધાન કરીને હવે મંગલદીવાનું અને બીજી પૂજાઓનું વર્ણન કરાય છે. જેમ દ્રવ્યપૂજાને અન્ને નૃત્ય ગીત અને વાજિંત્ર પૂજા હોય છે તેમ ભાવપૂજાને આશ્રયીને પણ એ પૂજાનું વર્ણન કરાય છે :
स्फुरन्मङ्गलदीपं च, स्थापयानुभवं पुरः ।
योगनृत्यपरस्तौर्यत्रिकसंयमवान् भव ।।२९-६॥
અનુભવસ્વરૂપ તેજસ્વી એવો મંગલદીવો શુદ્ધાત્માસ્વરૂપ દેવની આગળ સ્થાપન કર અને સંયમના યોગસ્વરૂપ નૃત્યપૂજામાં તત્પર બનેલો તું ગીત નૃત્ય અને વાજિંત્રની એકતાની જેમ સંયમવાન થા.”- આરતી પછી મંગલદીવો કરાય છે. પૂર્વે જણાવ્યા મુજબ સામર્થ્યયોગમાં પ્રાપ્ત થતું જે અનુભવજ્ઞાન છે, તેને અહીં મંગલ દીપકની ઉપમા આપી છે. એ અનુભવાત્મક જ્ઞાન અત્યન્ત ઉજ્જવલ તેજસ્વી છે. કેવલજ્ઞાનની આભા જેવા અને શ્રુતજ્ઞાનની પરાકાષ્ઠા સ્વરૂપ એવા અનુભવજ્ઞાનને શુદ્ધાત્માની આગળ સ્થાપન કરવાનું ફરમાવ્યું છે. ભાવપૂજાનું એ ફળ છે.
આ રીતે મંગલદીવાની સ્થાપના કરીને સંયમયોગસ્વરૂપ નૃત્યપૂજા કરવામાં તત્પર એવા મહાત્માઓને સંયમના સ્વામી બનવાનું જણાવ્યું છે. એનો આશય એ છે કે નૃત્ય કરવામાં જે તત્પર હોય છે, તેને ગીત નૃત્ય અને વાદિત્ર (વાઘ-વાજિંત્ર) : એ ત્રણેયની એકતા પ્રાપ્ત થતી હોય છે. તેમ અહીં પણ સંયમના મન-વચનકાયાના યોગોમાં જે મહાત્માઓ તત્પર (લીન) છે, તેઓશ્રીને યોગની અવસ્થા વિશેષ સ્વરૂપ ધારણા ધ્યાન અને સમાધિ (ગીત નૃત્ય અને વાદિત્રની જેમ) ની એકતા સ્વરૂપ સંયમ પ્રાપ્ત થાય છે. સામાન્ય રીતે અપ્રશસ્ત વિષયમાંથી પ્રશસ્ત વિષયમાં ચિત્તને સ્થિર કરવા સ્વરૂપ ધારણા છે. પ્રશસ્ત એક જ વિષયમાંની ચિત્તની સ્થિરતાને ધ્યાન કહેવાય છે અને વિષયના નિર્માસ વિના માત્ર જ્ઞાનનો જે નિર્માસ છે તે સમાધિ છે. ધારણા ધ્યાન અને સમાધિના ઐક્યને સંયમ કહેવાય છે, જે યોગનું કાર્ય છે. છઠ્ઠા-સાતમા ગુણસ્થાનકે રહેલા પૂ. સાધુભગવન્તોને રત્નત્રયીની પારમાર્થિક સાધનાથી તેવા પ્રકારના સંયમની પ્રાપ્તિ થાય છે. ભાવપૂજાની અન્ત; દ્રવ્યપૂજાની અને કરાતા ઘંટનાદની જેમ કરાતા ઘંટનાદનું વર્ણન કરવા પૂર્વક તેનું (ભાવપૂજાનું) ફળ વર્ણવાય છે :