________________
ब्रह्मयज्ञः परं कर्म, गृहस्थस्याधिकारिणः ।
पूजादि वीतरागस्य, ज्ञानमेव तु योगिनः ।।२८-४॥ “અધિકારી એવા ગૃહસ્થનું શ્રીવીતરાગપરમાત્માની પૂજા વગેરે જે અનુષ્ઠાન (કર્મ) છે, તે બ્રહ્મયજ્ઞ છે અને યોગીનું તો જે જ્ઞાન છે તે બ્રહ્મયજ્ઞ છે.” - આશય એ છે કે ગૃહસ્થો ન્યાયથી પ્રાપ્ત કરેલા ધનવાળા... વગેરે ગુણોથી સંપન્ન હોય તો એવા ગૃહસ્થોને શ્રી વીતરાગપરમાત્માની પૂજા વગેરે અનુષ્ઠાનોનો કર્તવ્યરૂપે ઉપદેશ છે. સંવરના અભાવમાં અપ્રશસ્ત આશ્રવમાંથી પ્રશસ્ત આશ્રવમાં લઈ જનારી ક્રિયા કરવી ઉચિત છે.
દેશથી (અંશતઃ) વિરતિને આરાધનારા ગૃહસ્થોને દ્રવ્યસ્તવ (કર્મયજ્ઞ) કૂપના દષ્ટાન્તથી હિતકર (બ્રહ્મયજ્ઞ) છે. કૂવો ખોદતી વખતે તરસ લાગે, શરીર અને કપડાં . કાદવ વગેરેથી મેલાં થાય, પરન્તુ કૂવામાંથી પાણી મળે એટલે તેના ઉપયોગથી તરસ મટી જાય અને શરીર તેમ જ કપડાં સાફ થઈ જાય છે. એવી જ રીતે અહીં પણ ભવિષ્યમાં પૂજા વગેરે અનુષ્ઠાનથી ચારિત્રમોહનીયકર્મનો ક્ષયોપશમ થવાથી ચારિત્રની પ્રાપ્તિ દ્વારા અવિરતિ પ્રત્યયિક બંધાયેલાં કર્મોનો નાશ થાય છે. ગૃહસ્થોને પોતાની યોગ્યતા અનુસાર દ્રવ્યસ્તવ(કર્મયજ્ઞ) બ્રહ્મયજ્ઞ સ્વરૂપ બને છે. પરન્તુ યોગીજનોને (સર્વવિરતિધરોને) તો જ્ઞાનમાં જ લીન બનવાનું છે. તેમને દ્રવ્યસ્તવનો અધિકાર નથી... ઈત્યાદિ સમજી લેવું જોઈએ.
“ભૂતિ (આબાદી-સંપત્તિ) વગેરેની કામનાથી કરેલા કર્મયજ્ઞથી પણ ભવિષ્યમાં જ્ઞાનયજ્ઞ(બ્રહ્મયજ્ઞ)ની પ્રાપ્તિ થાય છે. શ્યનયજ્ઞનું ફળ શત્રુવધ દ્વારા નરક હોવાથી તેનો ત્યાગ કરાય છે." - આ પ્રમાણેની માન્યતાનું નિરાકરણ કરાય છે :
.. भिन्नोद्देशेन विहितं, कर्म कर्मक्षयाक्षमम् । ... क्लुप्तभिन्नाधिकारं, च पुढेष्यादिवदिष्यताम् ॥२८-५॥
ભિન્નોદેશથી વિહિત કરેલું કર્મ (અનુષ્ઠાન) કર્મક્ષય કરવા માટે સમર્થ બનતું નથી. કલ્પેલા (અભિમત-સ્વીકૃત) અધિકારથી જુદા અધિકારવાળા પુત્રેષ્ટિ વગેરે યજ્ઞની જેમ તે અનુષ્ઠાન કર્મક્ષય માટે સમર્થ થતાં નથી.” કહેવાનો આશય એ છે કે સામાન્ય રીતે ધર્મમાત્ર મોક્ષની પ્રાપ્તિ માટે ઉપદેશ્યો છે. પરંતુ આ લૂપ્ત અધિકારથી જુદા પુત્રાદિફળની પ્રાપ્તિ માટે વિહિત કરેલા તે તે પુત્રેષ્ટિયજ્ઞાદિ જેમ
30
