________________
अथ प्रारभ्यते षड्विंशतितममनुभवाष्टकम् ।
२६ આ પૂર્વે પરિગ્રહ અને અપરિગ્રહનું સ્વરૂપ વર્ણવીને સર્વથા તેનો ત્યાગ કરવા જણાવ્યું. એ મુજબ સર્વથા પરિગ્રહનો ત્યાગ કરનારા મહાત્માઓને પણ અનુભવજ્ઞાન વિના મુક્તિ મળતી નથી. અનુભવજ્ઞાન દ્વારા જ નિષ્પરિગ્રહી મહાત્માઓને મુક્તિની પ્રાપ્તિ થાય છે. તેથી અનુભવજ્ઞાનનું સ્વરૂપ વર્ણવાય છે :
सन्ध्येव दिनरात्रिभ्यां, केवलश्रुतयोः पृथक् ।
बुधैरनुभवो दृष्टः, केवलार्कारुणोदयः ।।२६-१॥ દિવસ અને રાત્રિથી જેમ સધ્યા જુદી છે, તેમ કેવલજ્ઞાન અને શ્રુતજ્ઞાનથી જુદો કેવલજ્ઞાનસ્વરૂપ સૂર્યના અરુણોદય જેવો અનુભવ પંડિત પુરુષોએ જોયો છે.”આશય એ છે કે જ્યારે સૂર્યોદય થાય છે, ત્યારે રાત્રિના નાશ પછી અને દિવસની પૂર્વે અરુણોદય થાય છે. તેમ કેવલજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ પૂર્વે અને શ્રુતજ્ઞાનના વિષમ વખતે અનુભવજ્ઞાન થાય છે, જેને પ્રાતિજજ્ઞાન તરીકે વર્ણવવામાં આવ્યું છે.
શ્રી વીતરાગ પરમાત્માએ ઉપદેશેલા મોક્ષસાધક સકલ યોગો આ અનુભવજ્ઞાન દ્વારા જ મોક્ષના સાધક બને છે. અનુભવજ્ઞાન વિના એ યોગો મોક્ષસાધક બનતા નથી. અનુભવથી રહિત જ્ઞાન, પાણી અને દૂધ જેવું છે અને અનુભવજ્ઞાન અમૃત જેવું છે. સામાન્યથી સમ્યજ્ઞાન ત્રણ પ્રકારનું છે. શ્રુતજ્ઞાન ચિંતાજ્ઞાન અને ભાવનાજ્ઞાન, જે અનુક્રમે વિધિમાં પ્રયત્નવાળું, વિષયની તૃષ્ણાને હરનારું અને કેવલજ્ઞાનને પ્રાપ્ત કરાવનારું છે. મતિજ્ઞાન અને શ્રુતજ્ઞાનના પછીના (ઉત્તર) કાળમાં તેમ જ કેવલજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ પૂર્વેના છેલ્લા અન્તર્મુહૂર્તના કાળમાં અનુભવજ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય છે.
રાત્રિ પછી અને સૂર્યોદયની પૂર્વે થનાર અરુણોદયની જેવું આ પ્રાતિજ્ઞાન સયાની જેમ જ શ્રુતજ્ઞાન અને કેવલજ્ઞાનથી ભિન્ન છે. સંધ્યા,રાત પણ નથી અને દિવસ પણ નથી તેમ પ્રતિભાશાન, શ્રુતજ્ઞાન પણ નથી અને કેવળજ્ઞાન પણ નથી. કથંચિત્ એનો સમાવેશ શ્રુતજ્ઞાનમાં કરી શકાય છે. કારણ કે વિશિષ્ટ ક્ષયોપશમથી સામર્થ્યયોગમાં એ પ્રાપ્ત થતું હોય છે. તેની પ્રાપ્તિ પછી તો અન્તર્મુહૂર્તમાં કેવલજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ થાય છે. શ્રુતજ્ઞાનની આ સર્વોત્કૃષ્ટ અવસ્થા છે. જેની પછી તુરત જ શ્રી
