________________
આ રીતે ચૈત્યવન્દનાદિ દરેક અનુષ્ઠાનમાં બોલવાનાં તે તે સૂત્રોના અર્થના અનુસ્મરણમાં ઉપયોગ રાખવો. તેમ જ તે તે અનુષ્ઠાનમાં આલંબનીયનું આલંબન લેવું. જેમ કે ચૈત્યવંદન કરતી વખતે પ્રથમ સ્તુતિ કોઈ એક શ્રીતીર્થંકરપરમાત્માને અનુલક્ષી બોલાય છે. બીજી સ્તુતિ સર્વ જિનેશ્વરદેવોને અનુલક્ષી બોલાય છે. ત્રીજી સ્તુતિ શ્રુતદેવી-પ્રવચનને અનુલક્ષી અને ચોથી સ્તુતિ સમ્યગ્દષ્ટિ એવા શાસનના અધિષ્ઠાયક દેવોને અનુલક્ષી બોલાય છે. તે તે સ્તુતિ બોલતી વખતે શ્રી અરિહન્તપરમાત્માદિનું ઉપયોગપૂર્વક અનુસ્મરણ કરવું. આ પ્રમાણે અર્થયોગ અને આલંબનયોગ જ્ઞાનસ્વરૂપ હોવાથી ઉપયોગ સ્વરૂપ છે. ઉપયોગસહિત ચૈત્યવંદન ભાવાનુષ્ઠાન સ્વરૂપ હોવાથી તે અમૃતાનુષ્ઠાન છે, જે અવશ્ય મોક્ષનું સાધક બને છે.
ઉપર જણાવ્યા મુજબ અર્થયોગ અને આલંબનયોગના અભાવમાં પણ સ્થાનયોગમાં અને વર્ણયોગમાં પ્રયત્ન કરવો જોઈએ. અર્થયોગાદિના અભાવમાં પણ ગુરુદેવશ્રીના ઉપદેશને અનુસરી સ્થાનાદિ યોગ દ્રવ્યસ્વરૂપ હોવા છતાં ભવિષ્યમાં ભાવચૈત્યવંદનાદિનું કારણ બનતું હોવાથી તદ્ભુતુ અનુષ્ઠાન સ્વરૂપ છે, જે પરંપરાએ મોક્ષનું કારણ બને છે. આથી સમજી શકાશે કે બંન્ને (જ્ઞાન અને કર્મ) યોગો મોક્ષનાં કારણ છે-એ સ્પષ્ટ છે... આલંબનના પ્રકારો જણાવવા દ્વારા ઐકાણ્યનું વર્ણન કરાય છે :
आलम्बनमिह ज्ञेयं, द्विविधं रूप्यरूपि च ।
अरूपिगुणसायुज्ययोगोऽनालम्बनः परः ।।२७-६ ।।
‘‘અહીં યોગની વિચારણામાં રૂપી અને અરૂપી-એમ બે પ્રકારનું આલંબન જાણવું. અરૂપી એવા સિદ્ઘપરમાત્માના ગુણોનો અભેદપણે જે યોગ છે–તે શ્રેષ્ઠકોટિનો અનાલંબન (ઐકાય) યોગ છે.'' આશય એ છે કે સ્થાનાદિ પાંચ પ્રકારના યોગોમાં ચોથો આલંબનયોગ છે. એમાં આલંબન બે પ્રકારનું છે. પરમાત્માની પ્રતિમાંદિનું જે આલંબન છે, તેને રૂપી આલંબન કહેવાય છે અને પરમાત્માના શ્રીકેવલજ્ઞાનાદિ ગુણોનું જે આલંબન (ધ્યાનનો વિષય) છે, તેને અરૂપી આલંબન કહેવાય છે.
-
શ્લોકના ઉત્તરાર્ધથી અનાલંબનયોગનું નિરૂપણ કરાય છે. અરૂપી એવા શ્રીસિદ્ધ પરમાત્માના સ્વરૂપનું અભેદપણે જેમાં ધ્યાન છે તે અનાલંબનયોગ છે.
૯૩
