________________
મિથ્યાત્વમોહના ઉદયથી જેઓ રહિત છે, તેવા સમ્યગ્દષ્ટિ જીવોને સ્વાપાવસ્થા હોય છે. સ્વપ્નાવસ્થામાં અર્ધનિદ્રા હોવાથી અનેક પ્રકારની કલ્પનાઓનું શિલ્પ (રચના) ચાલતું હોય છે. એવી અવસ્થામાં આપણને પોતાને પણ એમ લાગે છે કે આવી બધી કલ્પનાઓ ક્યાંથી ઉદ્ભવે છે ? આવું જ કલ્પનાશિલ્પ મિથ્યાત્વના અભાવમાં ચાલતું હોય છે. જ્યારે ચારિત્રમોહનીયનો ક્ષયોપશમ થાય છે ત્યારે છઠ્ઠા સાતમા ગુણસ્થાનકે કલ્પનાઓ વિરામ પામે છે અને આત્મગુણોમાં સ્થિરતા પ્રાપ્ત થાય છે – એ જીવોની જાગ્રા છે. જાગ્રર્દશામાં સ્વપ્નાવસ્થાની તે તે કલ્પનાઓનો અન્ત આવે છે અને જીવો પોતાની તે તે પ્રવૃત્તિઓમાં સ્થિરતા પ્રાપ્ત કરતા હોય છે. તેમ અહીં પણ પૂ. મુનિભગવન્તોને જાગ્રર્દશા હોય છે અને ચોથી ઉજ્જાગરદા આઠમા ગુણસ્થાનકથી શરૂ થાય છે. અપ્રમત્તતા અને સ્થિરતાદિ ગુણોનો અહીં પરમપ્રકર્ષ હોય છે. અનુભવજ્ઞાનીને આ દશા હોય છે. જોકે શ્રી કેવલી પરમાત્માને આ દશા હોય છે, પરન્તુ તે દશાને પ્રાપ્ત કરવા માટેની કારણ સ્વરૂપ ઉજાગર દશા ઉપચારથી અનુભવજ્ઞાનીને માની છે... ઇત્યાદિ યાદ રાખવું. પ્રકરણના અન્તે અનુભવજ્ઞાનને પ્રાપ્ત કરવાનો ઉપાય જણાવવા પૂર્વક તેનું ફળ જણાવાય છે :
:
अधिगत्याखिलं शब्दब्रह्म शास्त्रदृशा मुनि: । स्वसंवेद्यं परं ब्रह्मानुभवेनाधिगच्छति ।।२६-८ ।।
‘શાસ્ત્રદષ્ટિથી સકલ શબ્દબ્રહ્મને જાણીને સ્વપ્રકાશ એવા પરમ બ્રહ્મને અનુભવ વડે મુનિ જાણે છે.’’ આશય એ છે કે અહીં ‘બ્રહ્મ’ શબ્દનો અર્થ ‘આત્મતત્ત્વ’ છે. અનાદિકાળથી કર્મના યોગે ચારગતિસ્વરૂપ અનાદ્યનન્ત આ સંસારમાં ભ્રમણ કરનાર આત્મા અશુદ્ધ છે અને કર્મથી સર્વથા મુક્ત એવો સિદ્ધસ્વરૂપ આત્મા શુદ્ધ છે. શુદ્ધ આત્મતત્ત્વને પરમ બ્રહ્મ તરીકે વર્ણવાય છે અને અશુદ્ધ આત્મતત્ત્વને સામાન્યથી બ્રહ્મ અને અપરબ્રહ્મરૂપે વર્ણવાય છે. જોકે ચાલુ વ્યવહારમાં આ રીતે નિરૂપણ પ્રસિદ્ધ નથી. દાર્શનિક પરિભાષામાં આત્મતત્ત્વનું નિરૂપણ આ રીતે કરાય
છે.
પૂર્વે જણાવ્યા મુજબ શુદ્ધાત્માનું સ્વરૂપ શ્રુતજ્ઞાનથી સામાન્યપણે વર્ણવી શકાય છે. સર્વથા તેનું વર્ણન શક્ય નથી. અનુભવજ્ઞાનથી જ તે અનુભવાય છે. પરન્તુ અનુભવજ્ઞાન જ્યાં સુધી ન થાય ત્યાં સુધી જે પણ થોડોઘણો અનુભવ થાય છે, તે અશુદ્ધ આત્મતત્ત્વનો થાય છે. તેના સ્વરૂપનું વર્ણન શાસ્ત્રો દ્વારા કરાય પણ
૮૪
