________________
विषमाः कर्मणः सृष्टि, दृष्टा करभपृष्ठवत् ।
जात्यादिभूतिवैषम्यात्, का रतिस्तत्र योगिनः ? ॥२१-४।। “ઊંટની પીઠ જેવી, જાતિ વગેરેની પ્રાપ્તિની વિષમતાને કારણે કર્મની રચના વિષમ છે. તેથી યોગીજનને તેમાં રતિ કેમ હોય ?". જાતિ (માતૃપક્ષ) કુળ (પિતૃપક્ષ) શરીર જ્ઞાન આયુષ્ય બળ શબ્દાદિવિષયો અને સમ્પત્તિ કર્મના યોગે જીવોને પ્રાપ્ત થાય છે. એમાં ચિકાર વિષમતા છે. એક ઘરમાં રહેનારા પણ તે તે જીવોને એ બધી વસ્તુઓ એકસરખી મળતી નથી. એક જ ઊંટની પીઠ જેમ સરખી હોતી નથી, પણ ઊંચીનીચી હોય છે તેમ જીવોને કર્મના યોગે પ્રાપ્ત થનારી જાતિ વગેરેમાં પણ ભારે વિષમ અવસ્થા હોય છે. સારી-નરસી, ગમતી-અણગમતી, ઓછી-વધતી અને ઊંચી-નીચી... વગેરેની અપેક્ષાએ તે તે વસ્તુઓની પ્રાપ્તિમાં , ભારે વિષમતાનો આપણને અનુભવ કરવો પડે છે.
આપણી ઈચ્છા મુજબનું આપણને આજ સુધી મળ્યું નથી. જે આપણી પાસે છે તે અનુકૂળ નથી અને જે અનુકૂળ લાગે છે તે આપણી પાસે નથી. જે મળ્યું છે તેનાથી નભાવી લઈએ તે જુદી વાત છે. આવી વિષમસ્થિતિમાં આપણે અનન્તો કાળ વિતાવ્યો છે. કર્મજન્ય ભાવોની આ વિષમસ્થિતિને ધ્યાનમાં લઈએ તો તે ભાવોની પ્રાપ્તિથી વિસ્મય નહિ થાય અને અપ્રાપ્તિથી દીનતા નહિ આવે. આથી જ યોગી જનને કર્મના ઉદયથી પ્રાપ્ત થનારા તે તે ભાવોમાં રતિ કે અરતિ થતી નથી.
તેઓ સમજે છે કે શુભ કર્મનો યોગ રતિનું કારણ છે અને અશુભ કર્મનો યોગ અરતિનું કારણ છે. શુભકર્મના યોગે રાગ વધે છે અને અશુભકર્મના યોગે દ્વેષ વધે છે. શુભાશુભકર્મના વિપાકો આ રીતે મોક્ષની પ્રાપ્તિમાં વિઘ્નરૂપ બને છે અને ચારિત્રનો બાધ કરે છે. તેથી વીર પુરુષોને ત્યાગના પરિણામથી સમતાની પ્રાપ્તિ થાય છે...... કર્મની ભયંકરતાને વર્ણવાય છે. કર્મની ઉપર જણાવ્યા મુજબ વિષમતા તો છે જ, પરંતુ તેના જાણકારોને પણ કેવી ભયંકર અવસ્થામાં તે મૂકી દે છે – તે જણાવાય
आरूढाः प्रशमश्रेणिं, श्रुतकेवलिनोऽपि च । भ्राम्यन्तेऽनन्तसंसारमहो दुष्टेन कर्मणा ॥२१-५।।
(૩૮)
