________________
રાધાવેધની સાધના કરતા હતા. રાધાવેધના સાધકની જેમ મહામુનિઓનું ચિત્ત સ્થિર રહેતું હોય છે. અનિષ્ટની (મરણાદિની) પ્રાપ્તિ ન થાય અને ઈષ્ટની પ્રાપ્તિ (રાજકન્યાની પ્રાપ્તિ) થાય : એ માટે તેલનું પાત્ર ધરનાર અને રાધાવેધમાં ઉદ્યમવન્ત જેમ ગમે તેવા સંયોગોમાં ચિત્ત સ્થિર રાખે છે, તેમ મહામુનિઓ પણ ચિત્તને સ્થિર રાખે છે. તેમને સંસારનો ભય છે અને મોક્ષે જવું છે. તેથી અનિષ્ટથી (સંસારથી) દૂર રહેવા અને ઈષ્ટ (મોક્ષની) પ્રાપ્તિ માટે પૂ. મહાત્માઓ ગમે તેવી પરિસ્થિતિમાં ચિત્તસ્થિરતાને પ્રાપ્ત કરી લે છે.
આ રીતે ભવનો ભય હોવાથી મુનિભગવન્તોનું ચિત્ત ક્રિયાઓમાં એકાગ્ર બનેએ સમજી શકાય છે. પરન્તુ ઉપસર્ગો વખતે તેઓશ્રીનું ચિત્ત કઈ રીતે સ્થિર રહે છે આ શક્કાનું સમાધાન કરાય છે :
विषं विषस्य वनेश्च, वह्निरेव यदौषधम् । तत्सत्यं भवभीतानामुपसर्गेऽपि यन्न भीः ।। २२-७।।
જ
–
‘‘વિષનું ઔષધ વિષ છે; અગ્નિનું ઔષધ અગ્નિ જ છે – એમ કહેવાય છે તે સત્ય છે. જેથી સંસારથી ભય પામેલા મહાત્માઓને ઉપસર્ગમાં પણ ભય નથી હોતો.’ આશય એ છે કે સંસાર દુઃ ખમય છે, દુઃ ખના ફળવાળો છે અને દુઃ ખાનુબન્ધી છે. એનાથી ભયભીત બનેલા મહાત્માઓ તાત્ત્વિક રીતે તો સંસારસ્વરૂપ દુઃખથી જ ભય પામ્યા છે.
99
-
આ સંસાર જન્મ મરણ જરા શોક અને રોગાદિનાં દુ:ખો સ્વરૂપ છે. ભવાન્તરમાં એ દુઃખોને આપનારો અને તેની પરંપરાને વધારનારો છે. ભૂતકાળના પ્રબળ પુણ્યોદયે ગમે તેટલો સારો લાગતો પણ આ સંસાર જન્મમરણાદિનાં દુ:ખોથી મુક્ત નથી. આ દુ:ખથી ભયભીત બની તેના ઉચ્છેદ માટે અપ્રમત્તપણે સાધનામાં તત્પર બનેલા મહાત્માઓને જ્યારે પણ ઉપસર્ગો આવે છે, ત્યારે તેઓશ્રી સહેજ પણ ભય પામતા નથી. કારણ । કે તેઓશ્રી સારી રીતે સમજે છે કે ભવના ભયને દૂર કરવાનું ઔષધ જ
આ ઉપસર્ગો છે. ઉપસર્ગોનું દુ:ખ, કોઈ પણ પ્રકારની દીનતા વિના સહન કરી લેવાથી કર્મોનો સર્વથા ક્ષય થાય છે અને તેથી ભવનો ઉચ્છેદ થવાથી ભવનો ભય દૂર થાય છે. આથી સમજી શકાય છે કે દુઃખને દૂર કરવા માટે ઔષધ દુઃખ છે. સંસારના કારણભૂત શુભાશુભકર્મોની નિર્જરા માટે ખૂબ જ અસરકારક ઔષધ ઉપસર્ગોનું દુઃ ખ
૪૮
