________________
દષ્ટિથી ચલાય નહિ. લોકો વિષયના અભિલાષી હોય છે તેમ જ પૌદ્ગલિક સમ્પત્તિથી જ મહત્વને માનનારા હોય છે. મુનિભગવન્તો તો મોક્ષના અભિલાષી અને જ્ઞાનદર્શનાદિ આત્માના ગુણોથી મહત્ત્વને માનનારા છે. લોકની માન્યતા અને લોકોત્તર માન્યતા : એ બેમાં ઘણું જ અન્તર છે. તેથી મુનિ ભગવન્તો લોકસંજ્ઞાનો ત્યાગ કરે છે, તેમાં તણાતા નથી. તેઓશ્રી સારી રીતે સમજે છે કે – લોકસંજ્ઞાને આધીન બનવાથી શું થાય છે. લોકસંજ્ઞાને આધીન થવાથી આપણને કોઈ લાભ તો થતો જ નથી. પરન્તુ ઉપરથી આપણને આ પૂર્વે પ્રાપ્ત થયેલા ગુણો નાશ પામે છે : એ દષ્ટાન્તથી જણાવાય છે :
यथा चिन्तामणिं दत्ते, बठरो बदरीफलैः ।
हहा जहाति सद्धर्म, तथैव जनरञ्जनैः ॥२३-२॥
મૂર્ખ માણસ બોરના બદલે જેમ ચિન્તામણિરત્ન આપી દે છે, તેમ અનેક પ્રકારે લોકોનું રંજન કરવા વડે સદ્ધર્મનો ત્યાગ કરે છે – તે દુઃખની વાત છે.” દષ્ટાન્તમાં જણાવેલી મૂર્ખતા તો ખૂબ જ સ્પષ્ટ છે. આવી મૂર્ખતા તો કોઈ ના કરે. મૂર્ખતાની પરાકાષ્ઠા આવે ત્યારે જ કોઈ વાર એવું કો'ક કરે. પરંતુ જનરંજન કરવા દ્વારા સદ્ધર્મનો ત્યાગ કરનારાની સંખ્યા ઘણી મોટી છે અને એમાં દિવસે દિવસે વધારો થતો જ જાય છે. જોકે એની સાથે આપણને વ્યક્તિ પરત્વે કોઈ સંબન્ધ નથી. આપણા પોતાના જ આત્માપૂરતી ચિંતા કરવાની છે. પ્રાપ્ત થયેલા સદ્ધર્મને લોકરંજનને કારણે આપણે ત્યજી ના બેસીએ એટલા માટેનો અહીં પ્રયાસ છે.
લોકોને રાજી કરવાની વૃત્તિ-પ્રવૃત્તિને જનરંજન કહેવાય છે. જનરંજનના અનેક પ્રકારો છે અને એનાં પ્રયોજનો પણ અનેક છે. આપણી આ લોક સંબન્ધી એવી કોઈ પણ ઈચ્છાને પૂર્ણ કરવા માટે લોકની આવશ્યક્તા ઊભી થાય એટલે લોકને રાજી કરવા માટે પ્રવૃત્તિ કરવી પડે છે. તેને અહીં લોકરંજન તરીકે વર્ણવી છે. નહિ જેવી અત્યન્ત તુચ્છ એવી આ લોક સંબન્ધી વસ્તુની પ્રાપ્તિ માટે લોકને રાજી કરી સદ્ધર્મનો ત્યાગ કરવાનું કૃત્ય ખૂબ જ ભયંકર છે. લોક કદાચ રાજી થઈ પણ જાય, પરન્તુ તેથી તેમાં નથી તો લોકનું હિત થતું કે નથી આપણું પોતાનું હિત થતું.
છઠા ગુણસ્થાનકે સર્વવિરતિસ્વરૂપ સદ્ધર્મની પ્રાપ્તિ થયા પછી, આ લોક સંબન્ધી કોઈ પણ ચીજની અપેક્ષા રાખવાની આવશ્યક્તા નથી કે જેને પૂર્ણ કરવા
૫૨
