________________
જ
શકતો નથી. ધર્મના બળને, કર્મનો વિપાક આપણી નજર સામે જ હરી લે છે. તેથી ક્ષીણ થયેલા બળવાળા ધર્મથી વિવક્ષિત ફળની પ્રાપ્તિ થતી નથી. જેની શક્તિ ક્ષીણ થઈ છે તે પોતાનું કાર્ય કઈ રીતે કરે ? અચરમાવર્ત્તકાળમાં આ રીતે કર્મનો વિપાક ધર્મને આપણા દેખતા જ પ્રગટ રીતે હરી લે છે.
પરન્તુ ચરમાવર્ત્તકાળમાં રહેલા પૂ. સાધુમહાત્માઓનો કર્મવિપાક સામાન્યથી બહુ સમર્થ હોતો નથી. તેથી તેઓશ્રીના પરમતારક ધર્મને પ્રગટ રીતે તે હરી લેતો નથી. જોકે એવા અસામર્થ્યમાં પણ કર્મવિપાક પોતાની એ પ્રવૃત્તિને છોડતો નથી. પૂ. સાધુ મહાત્માઓના પ્રમાદાદિ છલ(દૂષણ, છિદ્ર)ને તે શોધ્યા જ કરે છે અને કોઈ પણ એવું છિદ્ર જોઈને તેને આનંદ થાય છે. જેથી તે છલને પામીને પૂ. સાધુમહાત્માના ધર્મને પણ તે હરી જાય છે. આથી જ તેઓશ્રી ખૂબ જ અપ્રમત્તપણે સંયમજીવનની આરાધના કરતા હોય છે. કોઈ પણ પ્રકારે કર્મના ઉદયને છલ પ્રાપ્ત ન થાય-એનો પૂરતો ખ્યાલ રાખે છે. ગમે તેવા શુભાશુભ કર્મના ઉદયમાં પણ તેઓશ્રી સમતાને સારી રીતે ધારણ કરી લે છે – તે જણાવાય છે :
જ
साम्यं बिभर्त्ति यः कर्मविपाकं हृदि चिन्तयन् । स एव स्याच्चिदानन्दमकरन्दमधुव्रतः । । २१-८।।
-
‘‘જેઓ કર્મના શુભાશુભ વિપાકનું ચિન્તન કરતાં હૃદયમાં સમતાને ધારણ કરે છે, તેઓ ચિદાનંદસ્વરૂપ પુષ્પના પરાગના ભોગી ભ્રમર બને છે.'' આશય એ છે કે જે મુમુક્ષુ આત્મા કર્મોના શુભ કે અશુભ વિપાકનો વિચાર કરે છે તે સારી ખૂબ જ રીતે હૃદયમાં સમતાને ધારણ કરી શકે છે. આત્મા અને તેને લાગેલાં કર્મો : એ બંન્ને તદ્દન ભિન્ન છે – એનો પૂર્ણપણે ખ્યાલ હોવાથી પૂ. સાધુ મહાત્માઓ કર્મના શુભાશુભ વિપાકને આધીન બન્યા વિના આત્માના જ્ઞાનાદિ ગુણોમાં રમે છે. તદ્દન જ ભિન્ન સ્વરૂપ જેનું છે એવા આત્મદ્રવ્યને અને કર્મેદ્રવ્યને એવો કોઈ સંબન્ધ નથી કે જેને લઈને તે તે દ્રવ્યના સ્વરૂપમાં કોઈ ફરક પડે. આત્મા આત્મા જ છે અને કર્મ કર્મ જ છે. કોઈ કશું આપી જતું નથી અને કોઈ કશું લઈ જતું નથી. પોતાનું પોતાની પાસે જ છે. ક્ષણવાર થઈ જાય કે આપણું કર્યે હરી લીધું. પરન્તુ એ વસ્તુતઃ એક પ્રકારની અજ્ઞાન દશા છે. કર્મના વિપાકથી જે મળે છે તેની સાથે આત્માને કાંઈ લાગતું-વળગતું નથી. અને આત્માને જેની સાથે લાગે-વળગે છે એવી કોઈ પણ ચીજ કર્મથી મળતી નથી.
૪૧
-
