Gyansara Prakaran Part 02

Author(s): Chandraguptasuri
Publisher: Anekant Prakashan Jain Religious Trust

Page 21

अथ प्रारभ्यते श्रीज्ञानसारप्रकरण एकोनविंशं तत्त्वदृष्ट्यष्टकम् ।
१९
આ પૂર્વે આત્મપ્રશંસા-અભિમાનનો ત્યાગ કરવાનું જણાવ્યું, જે તત્ત્વદૃષ્ટિની પ્રાપ્તિથી જ શક્ય છે. તે તે વસ્તુના વાસ્તવિક સ્વરૂપના જ્ઞાનને તત્ત્વદષ્ટિ કહેવાય છે. મિથ્યાજ્ઞાનના કારણે અથવા અપૂર્ણ જ્ઞાન(અજ્ઞાન)ના કારણે આત્મપ્રશંસા થતી હોય છે. તત્ત્વદષ્ટિથી સ્વપરનો વાસ્તવિક બોધ થાય છે. તેથી અજ્ઞાનાદિમૂલક આત્મપ્રશંસાનો સંભવ રહેતો નથી. એ આશયથી તત્ત્વદષ્ટિનું નિરૂપણ કરાય છે ઃ
रूपे रूपवती दृष्टि, र्दृष्ट्वा रूपं विमुह्यति । मज्जत्यात्मनि नीरूपे तत्त्वदृष्टिस्त्वरूपिणी ।।१९ - १।।
‘‘રૂપને જોઈને રૂપને વિશે રૂપવતી દૃષ્ટિ મોહ પામે છે. પરન્તુ તત્ત્વદષ્ટિ તો અરૂપી હોવાથી રૂપરહિત એવા આત્મામાં લીન-મગ્ન બને છે.’’ આમ તો દૃષ્ટિ જ્ઞાન સ્વરૂપ છે અને જ્ઞાન અરૂપી છે. છતાં અહીં દૃષ્ટિને રૂપવતી જણાવી છે અને રૂપથી રહિત વર્ણવી છે, તે તેના વિષયને લઈને છે. પૌદ્ગલિક મૂર્ત દ્રવ્યોને જ્યારે દૃષ્ટિ ગ્રહણ કરે છે ત્યારે તે દૃષ્ટિ રૂપવતી હોય છે. આવી દૃષ્ટિને જ્યારે પણ રૂપાદિ વિષયોની પ્રાપ્તિ થાય છે, ત્યારે તે રૂપાદિ પદાર્થોમાં જ મોહ પામે છે. માત્ર પૌદ્ગલિક વિષયોનું ગ્રહણ તે નિરંતર કર્યા કરે છે.
પરન્તુ જ્યારે તે દૃષ્ટિ રૂપરહિત આત્માદિનું ગ્રહણ કરે છે ત્યારે તે દૃષ્ટિ રૂપરહિત મનાય છે. પુદ્ગલના સંબન્ધનો ત્યાગ કરી શુદ્ધ આત્મસ્વરૂપમાં મગ્ન બનેલી એ તત્ત્વદષ્ટિ છે. પર પદાર્થો ઉપરથી દૃષ્ટિ ખસી જાય તો આત્મામાં દૃષ્ટિ મગ્ન બની શકે. પરન્તુ સદાને માટે પર પદાર્થોનું દર્શન કરતા રહેવાથી આત્મદર્શન કરવાનો પ્રસંગ જ આવ્યો નથી. બાહ્યદૃષ્ટિએ જણાતી સારી વસ્તુઓ અભ્યન્તર વસ્તુઓ તરફ નજર પણ માંડવા દેતી નથી. બાહ્ય વસ્તુઓને જોવાનું અટકે તો અભ્યન્તર વસ્તુઓ તરફ નજર વળે. જીવનો અનાદિકાળનો સ્વભાવ (સંસ્કાર) જ એવો છે કે પોતાનું જે છે તે જોવાનું ન ગમે. કરોડોપતિ હોય, ચાર કરોડના ફ્લેટમાં રહેતો હોય, છેલ્લામાં છેલ્લી ઢબની ચીજ વસ્તુઓ પોતાની પાસે હોય છતાં ય એવા જીવોને પણ રસ્તા ઉપરની વસ્તુઓ જોવામાં રસ ચિકાર હોય છે. બાહ્ય વસ્તુઓમાં પણ પોતાની અને પારકાની વસ્તુઓમાં જો આટલો ફરક પડતો હોય તો અભ્યન્તર
૧૮