________________
વગેરેનો પૂર્ણ ખ્યાલ હોવાથી ગામ આરામાદિ બાહ્ય પદાર્થો આન્તરદષ્ટિ(તત્ત્વદષ્ટિ)થી જોવા છતાં તત્વદષ્ટિવાળાને વૈરાગ્યસમ્પદાની પ્રાપ્તિ થાય છે. દશ્ય એક જ છે. જેનારાની દષ્ટિ જુદી જુદી હોવાથી એકને મોહની પ્રાપ્તિ થાય છે અને બીજાને વૈરાગ્યની પ્રાપ્તિ થાય છે. ફલભેદમાં દષ્ટિભેદ કારણ છે. ગામ અને ઉદ્યાનાદિને આશ્રયીને દષ્ટિભેદનું વર્ણન કરીને સ્ત્રીને આશ્રયીને તેનું વર્ણન કરાય છે :
बाह्यदृष्टेः सुधासार-घटिता भाति सुंदरी।
तत्त्वदृष्टेस्तु सा साक्षाविण्मूत्रपिठरोदरी ॥१९-४॥ “બાહ્યદષ્ટિવાળા જીવોને સ્ત્રી અમૃતના સારથી ઘડેલી જણાય છે. તત્ત્વદષ્ટિવાળાને તો તે સ્ત્રી સાક્ષાત્ વિષ્ટા અને મૂત્રની હાંડલી જેવા પેટવાળી જણાય છે.” બાહ્યદષ્ટિવાળા જીવો વસ્તુના બાહ્યસ્વરૂપને જ જોતા હોય છે. વસ્તુના અભ્યન્તર સ્વરૂપનો તેઓ વિચાર જ કરતા નથી. તેથી સ્ત્રીને તેઓ એ રીતે જુએ છે કે જેથી તેમને તે સ્ત્રી અમૃતના સારથી જ જાણે ઘડેલી હોય એવી જણાય છે. જેવી તેમની દષ્ટિ છે, તેવું તેમનું જ્ઞાન છે. બાહ્ય દષ્ટિથી સ્ત્રીનું બાહ્ય શરીર જ જોઈને સ્ત્રીની સુંદરતા વર્ણવે છે. ચામડીની અંદરનું સ્વરૂપ કેવું છે – એ તેઓ જોતા નથી.
તત્ત્વદષ્ટિવાળા આત્માઓ પોતાની તત્ત્વદષ્ટિથી સ્ત્રીના શરીરને મલમૂત્રની હાંડલી જેવું તદ્દન અપવિત્ર અશુચિમય જુએ છે. શુદ્ધ આત્મતત્ત્વ હોવા છતાં કર્મની વિષમતાને લઈને કેવી વિચિત્ર અવસ્થાને અનુભવવી પડે છે : એનો વિચાર તત્ત્વદષ્ટિથી થાય છે. તેથી સ્ત્રીના તે શરીરને જોયા પછી પણ મોહ થતો નથી.. વૈરાગ્ય ટકી રહે છે.
દરેક વસ્તુનું સ્વરૂપ બાહ્ય અને અભ્યત્તર પ્રકારે બે પ્રકારનું રહેવાનું. તત્ત્વદષ્ટિથી તેનો વિચાર કરવામાં આવે તો વાસ્તવિક્તાનું ભાન થવાથી વિવેકને જાળવી શકાય છે. અને રાગદ્વેષથી દૂર રહી શકાય છે. વસ્તુ સ્વસ્વરૂપે સ્વસ્થ હોય છે. તેને તે સ્વરૂપે જોવાથી આપણે સ્વસ્થ રહી શકીએ છીએ. તત્ત્વદષ્ટિથી જ તે શક્ય છે. બાહ્યદષ્ટિથી જોવાથી વસ્તુનું સ્વરૂપ જણાશે નહિ. જે જણાશે તે વસ્તુનું સ્વરૂપ નહિ હોય, વિરૂપ હશે. તેને સ્વરૂપ માનીને બાહ્યદષ્ટિવાળા આત્માઓ પદે પદે મોહ પામતા હોય છે. મોહને દૂર કરવા અભ્યન્તરદષ્ટિ કેળવ્યા વિના ચાલે એવું
( ૨૧
