________________
गजाश्वैर्भूपभवनं, विस्मयाय बहिर्दृशः । .
तत्राश्वेभवनात् कोऽपि, भेदस्तत्त्वदृशस्तु न ॥१९-६॥
હાથી ઘોડા વગેરેથી યુક્ત રાજભવન બાહ્યદષ્ટિવાળા આત્માઓને આશ્ચર્ય માટે થાય છે. તત્ત્વદષ્ટિવાળા આત્માઓને રાજભવનમાં અને હાથીઘોડાઓથી યુક્ત એવા વનની અપેક્ષાએ કોઈ વિશેષ જણાતો નથી.” - આશય એ છે કે રાજભવને હાથી ઘોડા વગેરેની સમૃદ્ધિ ઘણી હોય છે. તે જોઈને બાહ્યદષ્ટિવાળા મનુષ્યોને આશ્ચર્ય થાય છે. તેમને લાગે છે કે પુણ્યોદય ઘણો છે. આટલી સમૃદ્િધ બીજે જોવા ના મળે. અદ્ભુત છે સામ્રાજ્ય.... ઈત્યાદિ રીતે બાહ્યદષ્ટિવાળા જીવો હાથી ઘોડા વગેરે સમૃદ્ધિને જોઈને આશ્ચર્ય અનુભવે છે. બાહ્યવસ્તુઓથી જ પુણ્યપ્રભાવ માપવાની તેમની દૃષ્ટિ હોય છે. તેથી આત્માની સમૃદ્ધિને જોઈ જ શકતા નથી. - તત્ત્વદષ્ટિવાળા આત્માઓને તો આત્માની સમૃદ્ધિનો પૂરતો ખ્યાલ હોવાથી તેઓ એ રીતે બાહ્યદષ્ટિથી સમ્પત્તિનો વિચાર કરતા નથી. હાથી ઘોડા વગેરે તો જેમ રાજભવનમાં છે તેમ વનમાં પણ છે. તેથી તેમને રાજભવનમાં અને વનમાં કોઈ વિશેષતા જણાતી નથી. તત્ત્વદષ્ટિ પ્રાપ્ત થયા પછી રાજભવનમાં અને વનમાં કોઈ જ વિશેષતા જણાતી નથી-એ વિષયમાં એક લૌકિક દષ્ટાન્ત યાદ રાખવા જેવું છે.
એક રાજાની પાસે એક સંન્યાસી આવ્યો. તેનો દેદાર જોઈને રાજાએ તેને કહ્યું કે - આ રાજમહેલમાં રહેવા માટે તને જે જોઈએ તે જગ્યા આપું. આ માટીના ઠીકરાના બદલે કોઈ ધાતુનું પાત્ર વાપરવા માટે રાખી લે. આ ઝાડ-પાનનાં વસ્ત્રોના બદલે કપડાનાં વસ્ત્રો પહેરી લે અને રાત્રે ઊંઘવા માટે ગાદી તને આપું. એ સાંભળીને સંન્યાસીએ રાજાને કહ્યું કે - રાજન્ ! મારે રહેવા માટે વૃક્ષ નીચે જગ્યા છે. માટીના આ ઠીકરામાં આપની જેમ જ હું ભોજન કરીને તૃપ્ત થાઉં છું. મુલાયમ રેશમી વસ્ત્રોથી આપના શરીરની લાજ રહે છે. તેમ આ મારાં ઝાડ-પાનનાં વસ્ત્રોથી પણ મારા શરીરની લાજ રહી જાય છે અને આપની કોમલ શય્યામાં જેમ આપને ઊંઘ આવી જાય છે, તેમ મને પથ્થરની શય્યામાં પણ ઊંઘ આવી જાય છે. તો પછી આપ રાજા છો અને હું ભિખારી છું - આવો ભેદ શા માટે? વસ્તુતઃ રાજન્ આપણા બંન્નેમાં કોઈ જ વિશેષતા નથી. છેલ્લે રાજાએ સંન્યાસીને કહ્યું કે હું આપું છું, તો લઈ લે; મારા જેવો આપનારો નહીં મળે. ત્યારે સંન્યાસીએ કહ્યું કે રાજન્! આપના જેવા આપનારા તો બીજા મળી રહેશે. પણ મારા જેવો ના પાડનાર નહીં મળે. કહેવાનું
૨.૨
