________________
“નવ બ્રહ્મચર્યની વાડો સ્વરૂપ અમૃતના કુંડમાં રહેલા સ્વામી એવા મુનિ મહાત્મા નાગલોકના સ્વામીની જેમ ક્ષમાને પ્રયત્નપૂર્વક ધારણ કરતા જણાય છે.” - આશય એ છે કે લોકમાં પ્રસિદ્ધ છે કે આ “ક્ષમા' ને અર્થાત્ પૃથ્વીને શેષનાગ ધારણ કરે છે. તે નવ અમૃતના કુંડોનો સ્વામી છે અને ત્યાં જ રહે છે. નાગલોકનો તે સ્વામી છે. તેની જેમ જ મુનિ મહાત્મા પણ ક્ષમા” એટલે કે ક્ષમાધર્મને સારી રીતે રક્ષે છે – ધારણ કરે છે. નવ પ્રકારની બ્રહ્મચર્યની વાડીમાં (મર્યાદામાં) સારી રીતે રહેલા હોવાથી તેઓશ્રી નવવાડો સ્વરૂપ અમૃતકુંડના સ્વામી છે. આ રીતે મુનિ મહાત્મામાં શેષ નાગનું સામ્ય જણાવ્યું છે. શેષનાગની જેમ પૂ. મુનિભગવનો પ્રાણ જાય તોપણ ક્ષમાધર્મનું પાલન કરે છે. સામર્થ્ય હોવા છતાં પ્રતિકાર કર્યા વિના અને કોઈ પણ પ્રકારની દીનતા વિના ગમે તેવા અપરાધને સહન કરી લેવા સ્વરૂપ ક્ષમા ધર્મ છે. - “સ્ત્રીઓ પશુઓ કે નપુંસકોની જ્યાં વિશેષ આવ-જા હોય ત્યાં મુનિ મહાત્માઓએ રહેવું નહિ.” આ બ્રહ્મચર્યની પહેલી વાડ (મર્યાદા) છે. “સ્ત્રીની સાથે વાત કરવી નહિ, “સ્ત્રીની જગ્યાએ બે ઘડી સુધી બેસવું નહિ.', “તેણીના અંગોપાંગ નીરખવા નહિ,' દીવાલાદિના અંતરે જ્યાં સ્ત્રી રહેતી હોય ત્યાં પણ રહેવું નહિ.' ‘પૂર્વે ભોગવેલ વિષયોનું સ્મરણ નહિ કરવું,’ ‘સ્નિગ્ધ આહાર વાપરવો નહિ, “નીરસ આહાર પણ પ્રમાણથી અધિક વાપરવો નહિ અને શરીરની વિભૂષા કરવી નહિ' - આ નવ બ્રહ્મચર્યની વાડોનું નિરંતર પાલન કરનારા મુનિમહાત્માઓ અજરામર સ્થાનને પ્રાપ્ત કરે છે. અમરણ અવસ્થાનું જે કારણ છે તે અમૃતતુલ્ય હોય-એ સમજી શકાય છે. તેથી બ્રહ્મચર્યની નવ વાડોને અહીં અમૃતના કુંડની ઉપમા આપી છે. અમૃતના નવ નવ કુંડોના જેઓ સ્વામી છે, તેમને મરણનો ભય કઈ રીતે હોય? જેમનું મરણ ટળ્યું હોય તેમને બધી જ સમૃદ્ધિઓ મળી છે. અમરણાવસ્થા કરતાં બીજી કોઈ સમૃદ્ધિ મોટી નથી જ-એનો જેમણે ખ્યાલ રાખ્યો છે એ મહાત્માઓ અપ્રમત્તપણે ક્ષમાધર્મની રક્ષા કરતા હોય છે. પ્રમાદથી પણ ક્રોધ થઈ ન જાય : એનું સતત ધ્યાન રાખે છે. ચોવીસે કલાક જેણે પૃથ્વીને ધારણ કરવાની છે, તે પ્રમાદ કરે તો શું થાય : એ આપણે સારી રીતે સમજી શકીએ છીએ. આવી જ શેષનાગ જેવી અવસ્થા પૂ. મુનિ મહાત્માઓની છે. ચોવીસે કલાક જેમને ક્ષમાધર્મની રક્ષા કરવી છે, તેમને પ્રમાદ કઈ રીતે પાલવે ? શ્લોકમાંનું છેલ્લું પ્રયત્નતિ: આ પદ . તેની ઉપર ખૂબ જ ધ્યાન આપવું જોઈએ. ક્ષમાને ધારણ કરવા માટે ખૂબ જ અપ્રમત્ત રહેવું
( ૨૯
