________________
સમૃદ્ધિનો અનુભવ કરવાથી મુનિ મહાત્માઓ જ સાક્ષાત્ ચક્રવર્તી જેવા છે તે જણાવાય છે –
विस्तारितक्रियाज्ञानचर्मच्छत्रो निवारयन् ।
मोहम्लेच्छमहावृष्टिं, चक्रवर्ती न किं मुनिः? ॥२०-३॥ ક્રિયા અને જ્ઞાન સ્વરૂપ ચર્મરત્ન અને છત્રરત્ન જેમણે વિસ્તૃત (ફેલાવેલ) કર્યું છે એવા, મોહસ્વરૂપ સ્વેચ્છે કરેલી મહાવૃષ્ટિનું નિવારણ કરનારા મુનિ મહાત્મા શું ચક્રવર્તી નથી?" - આશય એ છે કે ચક્રવર્તીનાં ચૌદ રત્નોમાં “ચર્મરત્ન' અને છત્રરત્ન' : એ બે રત્નો છે. એ રત્નોના પ્રભાવે ચક્રવર્તી દૈત્યો દ્વારા કરાયેલી મહાવૃષ્ટિથી પોતાની સેનાની રક્ષા કરે છે. નીચેથી કે ઉપરથી કોઈ પણ રીતે પાણી વગેરેનો ઉપદ્રવ થતો નથી. પોતાના એ બન્ને રત્નોને વિસ્તૃત (પહોળા) કરીને . ચક્રવર્તી પોતાના પરિવારાદિની રક્ષા કરે છે.
આવી રીતે જ મુનિભગવન્તો પાસે ક્રિયા અને જ્ઞાન સ્વરૂપ ચર્મરત્ન અને છત્રરત્ન છે. તેને વિસ્તારીને મુનિમહાત્મા, મોહસ્વરૂપ સ્વેચ્છે કરેલી દુષ્ટ વાસનાઓની મહાવૃષ્ટિને નિવારે છે. જ્ઞાન અને ક્રિયાનો સુયોગ થવાથી દુષ્ટ વાસનાઓ નાશ પામે છે. નવી પેદા થતી નથી. મોહના કારણે દુષ્ટ સંસ્કારો ઉત્પન્ન થતા હોય છે. એના નિવારણ માટે જ્ઞાન અને ક્રિયા અપ્રતિમ સાધન છે. ચક્રવર્તીના ચર્મરત્ન અને છત્રરત્નના પ્રભાવનો જેને ખ્યાલ છે તેઓ જ્ઞાન અને ક્રિયાનું અપ્રતિમ સામર્થ્ય સારી રીતે સમજી શકે છે. મોહસ્વરૂપ મ્લેચ્છ કરેલી કુવાસના સ્વરૂપ મહાવૃષ્ટિ ભયંકર લાગે અને તેનાથી આત્માની રક્ષા કરવાની ભાવના જાગે તો જ્ઞાન અને ક્રિયાનું મહત્ત્વ સમજાશે. મુનિ મહાત્મા જ્ઞાન અને ક્રિયાને લઈને ચક્રવર્તી છે. જ્ઞાન અને ક્રિયામાં તત્પર રહેનારા મુનિ મહાત્માઓને મોહ નડતો નથી. પૂર્ણ શ્રદ્ધા જ્ઞાન અને ચારિત્રની ક્રિયામાં અપ્રમત્ત રહેનારા તેઓશ્રી મોહનો નાશ કરી દુષ્ટ વાસનાઓથી મુક્ત બની રહે છે અને બીજા લોકોને પણ મુફત બનાવે છે. જ્ઞાન અને ક્રિયાનું અસ્તિત્વ મોહની મહાવૃષ્ટિને નિવારે છે. મહામુનિઓ “શેષનાગ જેવા છે – તે જણાવાય છે :
नवब्रह्मसुधाकुण्डनिष्ठाधिष्ठायको मुनिः। नागलोकेशवद् भाति, क्षमां रक्षन् प्रयत्नतः ।।२०-४।।
૨૮
