________________
अथ प्रारभ्यते श्रीज्ञानसारप्रकरणेऽष्टादशमनात्मशंसाष्टकम् ।
૨૮
આ પૂર્વે આત્મજ્ઞાનીને કોઈનાથી પણ ભય હોતો નથી તે જણાવ્યું. આત્મજ્ઞાની પોતાની પ્રશંસા ન કરે. કારણ કે અનાત્મપદાર્થોમાં આત્મા કે આત્મીયપણાની બુદ્ધિ થાય ત્યારે જ આત્માની પ્રશંસા કરવાનું બને છે. તેથી આત્મભિન્ન પદાર્થોમાં આત્મા કે આત્મીયપણાની બુદ્ધિ ન કરી લેવાય-એ માટે આત્મપ્રશંસાથી દૂર રહેવાનું જણાવાય છે :
गुणैर्यदि न पूर्णोऽसि, कृतमात्मप्रशंसया ।
गुणैरेवासि पूर्णश्चेत्, कृतमात्मप्रशंसया ॥१८-१॥ “જો તું કેવલજ્ઞાનાદિ ગુણો વડે પૂર્ણ નથી, તો આત્માની પ્રશંસા કરવા વડે સર્યું અને તે તે કેવલજ્ઞાનાદિ ગુણોથી તું પૂર્ણ જ છે, તોપણ આત્માની પ્રશંસા કરવા વડે સયું. અર્થાઃ બંન્ને રીતે પણ આત્માની પ્રશંસા કરવાનું નિરર્થક છે.” કહેવાનો આશય એ છે કે આ પૂર્વેના અષ્ટકમાં આત્મજ્ઞાની મહાત્માઓ નિર્ભય હોય છે : તે જણાવતાં તેઓશ્રીની નિર્ભયતાના કારણ તરીકે પરભાવની નિવૃત્તિ ને વર્ણવી છે. પરભાવની નિવૃત્તિ, પરભાવમાં આત્મા કે આત્મીયપણાની બુદ્ધિની નિવૃત્તિને લઈને થતી હોય છે. આત્મપ્રશંસા, પરભાવને સ્વભાવ માનવાથી થાય છે. તેથી સમજીને શકાશે કે પરભાવની નિવૃત્તિ માટે “આત્મપ્રશંસા' - એ વિરોધી પરિણામ છે. નિર્ભયતાની સુરક્ષા માટે આત્મપ્રશંસાનો ત્યાગ કરવાનું હવે આ અષ્ટકથી જણાવાય છે.
અષ્ટકની શરૂઆતમાં જ આત્મપ્રશંસાની સર્વથા નિરર્થકતા જણાવાઈ છે. આત્મા શ્રીકવલજ્ઞાનાદિ ગુણોથી પરિપૂર્ણ ન હોય તો ગુણહીન આત્માની પ્રશંસા કરવાનો કોઈ જ અર્થ નથી. પુણ્યના ઉદયથી ગમે તેવા અને ગમે તેટલા શ્રેષ્ઠકોટિના પરભાવો(શરીરાદિ)ની પ્રાપ્તિ થાય તો પણ; શ્રી કેવલજ્ઞાનાદિગુણોના નિધાનભૂત આત્માઓથી એ ગુણરહિત આત્માઓ કોઈ રીતે શ્રેષ્ઠ નથી. સંસારમાં ગમે તેટલું સારું કે શ્રેષ્ઠકોટિનું મળે પરન્તુ તે સંસારમાં છે – એ યાદ રાખવું જોઈએ. હૉસ્પિટલમાં ગમે તેટલી છેલ્લામાં છેલ્લી અનુકૂળતા મળતી હોય તોય તે નિરોગીની અપેક્ષાએ શ્રેષ્ઠ નથી. આવી જ રીતે સંસારમાં છેલ્લામાં છેલ્લા પ્રકારની અનુકૂળતા મળે તો પણ તે
