________________
વિના રહેશે નહિ....' ઇત્યાદિ પ્રકારના ભયથી કંપતા એવા તે મૂઢ માણસો દશે દિશામાં રૂની જેમ ભમ્યા જ કરે છે. ચોવીશે કલાક ભયની નીચે જીવતા હોવાથી મૂઢ જનો રૂની જેમ ભમ્યા જ કરે છે. પવનથી હલકી વસ્તુ જેમ ભમે છે, તેમ ભયસ્વરૂપ પવનથી હલકા (તુચ્છવૃત્તિવાળા) મૂઢ જીવો આકાશમાં ભમે છે. હલકી ચીજો (રૂ વગેરે) પવનથી ઊડયા કરે : એ સમજી શકાય છે. પરન્તુ ભારે-વજનદાર વસ્તુઓ પવનથી ઊડતી નથી. આત્મજ્ઞાની મહાત્માઓ જ્ઞાનથી ગરિષ્ઠ–ભારે (શ્રેષ્ઠ) હોવાથી ભય સ્વરૂપ (સાત પ્રકારના ભયસ્વરૂપ) પવનો વડે તેઓશ્રીનો એક પણ રોમ કંપતો નથી. સ્વસ્વરૂપમાં રમણતા કરનારા આત્મજ્ઞાનીઓ શરીરાદિ કોઈ પણ પરપદાર્થોની અપેક્ષા રાખતા નથી. સર્વથા સ્પૃહાથી રહિત હોવાથી પરપદાર્થને આશ્રયીને ઉત્પન્ન થનારો એક પણ ભય આત્માને વિચલિત કરવા સમર્થ બનતો નથી. આત્મા અને શરીરને ભિન્ન જોનારા પૂ. મહામુનિઓને કોઈ પણ ભય આત્માના એક પણ પ્રદેશને ધ્રુજાવી શકતો નથી.
સામાન્ય રીતે ભયના પ્રસંગે શરીરનાં બધાં જ રૂંવાડાં ઊભાં થતાં હોય છે. પરન્તુ જ્ઞાનથી ગરિષ્ઠ એવા મહાત્માઓના અસંખ્યાત પ્રદેશમાંથી એક પણ પ્રદેશમાં ભયનો લેશ નથી હોતો. આત્માના પ્રદેશે પ્રદેશે અવિનાશી શુદ્ધ જ્ઞાન સ્વરૂપ સુખ વ્યાપ્ત હોવાથી તેમાં સ્થિરતાને પ્રાપ્ત કરવાના કારણે આત્માને ભયનો સંભવ જ નથી રહેતો એ આત્માની નિર્ભયતાનું પરમ કારણ જણાવાય છે :
चित्ते परिणतं यस्य, चारित्रमकुतोभयम् । અહહજ્ઞાનરાયસ્ય, તસ્ય સાથો: તો ભયમ્ ? ।।×૭-૮।।
‘જેને કોઈનાથી ભય નથી એવા ચારિત્રને વિશે જેમનું ચિત્ત પરિણમેલું છે, એવા અખંડ જ્ઞાન સ્વરૂપ રાજ્યવાળા સાધુમહાત્માને ભય ક્યાંથી હોય ? અર્થાર્ ભય ન હોય’’... સર્વથા પાપની પ્રવૃત્તિની નિવૃત્તિ અને શુભયોગોની પ્રવૃત્તિ સ્વરૂપ ચારિત્રની આરાધના કરવા દ્વારા પોતાના જ્ઞાનાદિગુણોની સ્થિરતામાં રમણ કરવા સ્વરૂપ નિશ્ચય ચારિત્રમાં જેમનું ચિત્ત એકમેક થયું છે તેમને કોઈનો પણ ભય નથી.
ચારિત્રને કોઈનાથી પણ ભય નથી. સ્વસ્વરૂપમાં રમણતા સ્વરૂપ ચારિત્ર છે. તેના સાધક કે બાધક કોઈ પરપદાર્થ નથી, તેથી પરપદાર્થની પ્રાપ્તિ અને નિવૃત્તિને લઈને ઉત્પન્ન થનારી ચિન્તાને કરવાનું કોઈ જ કારણ રહેતું નથી. આ રીતે ચારિત્ર
८
