Gyansara Prakaran Part 02

Author(s): Chandraguptasuri
Publisher: Anekant Prakashan Jain Religious Trust

Page 9

અહીં મનને વનની ઉપમા આપી છે. જ્ઞાનદષ્ટિને મયૂરી(ઢેલ)ની ઉપમા આપી છે. આનન્દને ચંદનની ઉપમા આપી છે અને ભયને સર્પોની ઉપમા આપી છે. આમ મન છે નાનું, પણ દુનિયાભરના વિચારને સમાવી લેતું હોવાથી ખરેખર જ તે એક વન છે. શુભ કે અશુભ, સક્કે અસદ્ અને વાસ્તવિક કે અવાસ્તવિક વગેરે બધા જ વિષયોને મન ગ્રહણ કરી લે છે. આવા પણ મનોવનમાં જીવો આનંદ અનુભવવા માટે સતત પ્રયત્નશીલ હોવા છતાં, ધારણા મુજબ આનન્દની પ્રાપ્તિ થતી નથી. ચન્દનનાં વૃક્ષોની જેમ મનમાં આનન્દનું અસ્તિત્વ કોઈ વાર જ અનુભવાય છે. એ આનંદ પણ સર્ષોથી વીંટળાયેલાં ચંદનનાં વૃક્ષોની જેમ અનેક પ્રકારના ભયોથી વીંટળાયેલો છે. પરંતુ વનમાં જે મોરો ફરતા હોય તો જેમ ચન્દનનાં વૃક્ષો ઉપરથી સર્પો ભાગી જાય છે તેમ આત્મજ્ઞાનની દષ્ટિ હોય તો મનમાં રહેલા આનંદને કોઈ જ ભય રહેતો નથી. પરપદાર્થોની પરિણતિને આત્માના સ્વરૂપની સાથે કોઈ જ સંબન્ધ નથી; એનો જેમને પૂર્ણ ખ્યાલ છે, તેમને સહજસિદ્ધ આનંદનો અનુભવ થતો હોય છે. એ આનંદને દૂર કરવાનું સામર્થ્ય કોઈ પર પદાર્થમાં નથી. તેમ જ તેને લાવી આપવાનું સામર્થ્ય પણ કોઈ પર પદાર્થમાં નથી. તેથી પરપદાર્થમાં રાગ કે દ્વેષ કરવાનું કોઈ જ કારણ નથી. જ્યાં રાગાદિની પરિણતિ હોય છે, ત્યાં જ મોહની સફળતા છે. બાકી તો મોહ નિષ્ફળ જ છે. આત્મજ્ઞાનની નિર્મળદષ્ટિને ધારણ કરનારા મહાત્માઓ રાગાદિથી પર છે. તેથી તેમને કોઈ જ ભય નથી. “જે જોઈએ છે તે પાસે છે અને જે જોઈતું નથી તે ક્યારે પણ આવવાનું નથી.” - આવા પ્રકારની શ્રદ્ધાદિથી મહાત્માઓ તદ્દન નિર્ભય છે.
મોહને મારવા માટેનું શસ્ત્ર હોવા છતાં મોહે ઉગામેલાં શસ્ત્રોથી વીંધાઈ જાય તો મોહને હણતાં પૂર્વે જ મુનિ મહાત્મા કેમ હણાતા નથી. તે જણાવાય છે :
कृतमोहास्त्रवैफल्यं, ज्ञानवर्म बिभर्ति यः ।
क्व भीस्तस्य क्व वा भङ्गः, कर्मसङ्गरकेलिषु ॥१७-६॥ કર્મની સાથેની યુદ્ધની ક્રીડામાં મોહનાં શસ્ત્રોને જેણે નિષ્ફળ બનાવ્યાં છે; એવા જ્ઞાનસ્વરૂપ કવચ(બખ્તર)ને ધારણ કરનારા મહાત્માને ભય ક્યાં હોય ? અને પરાભવ ક્યાં હોય?" - સામાન્ય રીતે સિદ્ધિમાર્ગની સાધના કરનારા મહાત્માઓને મોહ અનેક રીતે મુંઝવણમાં મૂકે છે. પ્રતિકૂળ અથવા તો અનુકૂળ સંયોગોને ઊભા