Dwatrinshad Dwatrinshika Prakaranam Part 01

Author(s): Chandraguptasuri
Publisher: Anekant Prakashan Jain Religious Trust

Page 155

ચારિત્રના વિરોધી એવા એ અભિગ્રહને ન્યાયસંગત કઇ રીતે મનાય ? આ પ્રશ્નનું સમાધાન કરાય છે—
न्याय्यता चेष्टसंसिद्धेः पित्रुद्वेगनिरासतः । प्रारम्भमङ्गलं ह्येतद् गुरुशुश्रूषणं हि तत् ॥४-१८।
न्याय्येति-न्याय्यता चोक्ताभिग्रहस्य । पित्रोर्दुःप्रतिकारयोरुद्वेगस्य वियोगनिमित्तकशोकरूपस्य निरासतोऽन्येषामप्येवंविधस्थितिप्रदर्शनाद् । इष्टस्य मोक्षस्य संसिद्धेः । उचितप्रवृत्तिर्हि तदुपायोऽनुचितप्रवृत्तिश्च तद्विघ्न इति । तदिदमुक्तं - " पित्रुद्वेगनिरासाय महतां स्थितिसिद्धये । इष्टकार्यसमृद्ध्यर्थमेवंभूतो जिनागमे ॥9॥ ननु भगवतो नियतकालीनचारित्रमोहनीयकर्मविपाकोदयेनैव गृहावस्थानमिति नाभिग्रहन्याय्यतेति चेन्न, सोपक्रमस्य तस्य पित्रुद्वेगनिरासाद्यवलम्बनकाभिग्रहग्रहणमन्तरा विरतिपरिणामविनाश्यत्वात् । तथापि प्रव्रज्याविरोधिगृहावस्थानकारिणोऽस्य कथं न्याय्यत्वमिति चेन्न, आनुपूर्व्येण न्याय्यप्रव्रज्यासम्पादकत्वेनैव तस्य न्याय्यत्वात् कालान्तरे बहुफलस्य कार्यस्य क्वचित्काले निषेधेऽपि न्याय्यत्वव्यवहारस्य सार्वजनीनत्वात् । तदिदमुक्तं - " इमौ शुश्रूषमाणस्य गृहानावसतो गुरू । प्रव्रज्या - प्यानुपूर्व्येण न्याय्यान्ते मे भविष्यति ॥ १ ॥ सर्वपापनिवृत्तिर्यत् सर्वथैषा सतां मता । गुरुद्वेगकृतोऽत्यन्तं नेयं न्याय्योपपद्यते ।।२।।” इति । तथा यद्गुवर्मातापित्रोः शुश्रूषणं परिचरणं । तद्धि प्रारम्भमङ्गलमादिमङ्गलं प्रव्रज्यालक्षणशुभकार्यस्येति । नैतद्विना प्रव्रज्यासिद्धिरित्यस्मादेव तस्या न्याय्यत्वं । तदिदमाह“प्रारम्भमङ्गलं ह्यस्या गुरुशुश्रूषणं परम् । एतौ धर्मप्रवृत्तानां नृणां पूजास्पदं महत् ॥9॥” इति
||૪-૧૮||
“આ અભિગ્રહથી માતાપિતાના ઉદ્વેગનો નિરાસ(પરિહાર) થવાથી ઇષ્ટસિદ્ધિને લઇને આ અભિગ્રહની ન્યાય્યતા(ન્યાયસંગતતા) છે. આ માતાપિતાની સેવા સ્વરૂપ હોવાથી પ્રારંભિક મંગલ છે.” - આ પ્રમાણે અઢારમા શ્લોકનો અર્થ છે.
આશય એ છે કે દુષ્પ્રતિકાર્ય એવાં માતા-પિતાને વિયોગના નિમિત્તે જે શોક થવાનો હતો તેનો પરિહાર અભિગ્રહના કારણે થાય છે. તેમ જ એ અભિગ્રહથી એવી મર્યાદાનું બીજાઓને પણ જ્ઞાન કરાવવામાં આવે છે. તેથી ઇષ્ટ-મોક્ષની સિદ્ધિ થવાથી એ અભિગ્રહ યોગ્ય છે. ઉચિત પ્રવૃત્તિ જ મોક્ષનો ઉપાય છે. અનુચિત પ્રવૃત્તિ મોક્ષની પ્રાપ્તિમાં વિઘ્નરૂપ છે. આ વાત અષ્ટકપ્રકરણમાં પણ કહી છે. માતાપિતાના ઉદ્વેગના નિવારણ માટે, બીજાને મહાન પુરુષોની મર્યાદાનું જ્ઞાન કરાવવા માટે અને ઇષ્ટ કાર્યની સિદ્ધિ માટે આ પ્રમાણે(ઉપર જણાવ્યા પ્રમાણે)નો અભિગ્રહ શ્રી વર્ધમાનસ્વામીએ કર્યો હતો - એમ આગમમાં જણાવાયું છે.
“શ્રી વર્ધમાનસ્વામી; પોતાનું ચોક્કસ કાળે પૂર્ણ થવાવાળું જે ચારિત્રમોહનીય કર્મ હતું; તેના વિપાકોદયના કારણે જ ગૃહસ્થાવસ્થામાં રહ્યા હતા. અભિગ્રહના કારણે રહ્યા ન હતા,
જિનમહત્ત્વ બત્રીશી
૧૫૨