________________
૨૨
દ્વિતીય અધ્યાય
ચિતિ અને વિરાટ જાગૃત થઈ જાય છે, જેને પરિણામે તેમનામાં અનેક રથી અને મહારથી ઉત્પન્ન થાય છે, તેથી તે જાતિઓ ઘણી પ્રતાપી થઈ જાય છે, સર્વત્ર તેની યશપતાકા લહેરાવા લાગે છે, અને જયારે જેને માટે તે જાતિઓ ઉત્પન્ન થઈ હતી તે કાર્ય પૂર્ણ થઈ જાય છે ત્યારે પ્રકૃતિને તેની આવશ્યકતા રહેતી નથી. આથી તે દરમિયાન તે જાતિઓની ચિતિ અને વિરાટ અંતર્લીન થવા માંડે છે. જેથી તે જાતિઓમાં મહાપુરુષો ઉત્પન્ન થતા અટકી જાય છે અને જે ઉત્પન્ન થઈ જાય છે તે અલ્પાયુ હોય છે અથવા અનુકૂળ નિમિત્ત ન મળવાથી તે પ્રયાસ હંમેશાં નિષ્ફળ રહે છે. વીર, મનસ્વી અને કુલીન લોકો પાછા પડી જાય છે, ભીરુ (છજ્ઞચારી) અને (પાખંડી) નીચ લોકો અગ્રેસર થઈ જાય છે, જેથી જાતિ નિસ્તેજ અને છિન્નભિન્ન થઈ જાય છે, શુદ્ધવંશની શ્રેષ્ઠ વ્યક્તિઓમાં ચિતિ ભસ્મથી આચ્છાદિત સ્તુલ્લિગની જેમ અસ્તિત્વમાં તો રહે જ છે. અનુકૂળ નિમિત્ત ઉપસ્થિત થતાં જ આ જ ચિનાગરી વડે સમસ્ત જાતિ ફરીથી તેજોમય થઈને જાગૃત થઈ જાય છે. તેમાં વિરાટનો પુનઃસંચાર થવા લાગે છે. તેમાં ફરીથી એવા જ મહાત્માઓ જન્મ લે છે. જાતિમાં તેમને માન પ્રાપ્ત થવા માંડે છે અને તેઓ જ અગ્રેસર મનાય છે. પરંતુ એવી જાતિઓ વિશ્વમાં ઘણી ઓછી હોય છે જેની આવશ્યકતા પ્રકૃતિને વારંવાર પડે છે. વધારે તો એવી જ જાતિઓ હોય છે જેમની આવશ્યકતા પ્રકૃતિને એક જ વાર હોય છે. જેને માટે આવી જાતિઓ ઉત્પન્ન થાય છે તે કાર્ય પૂર્ણ થઈ જાય છે ત્યારે તેમનામાં અત્યંત કામુક દુર્બળતા આવી જાય છે. જેને કારણે તેમનામાં અન્ય જાતિઓના સંસર્ગથી સંકર, એ જાતિઓનો અન્ય સંકર જાતિઓ સાથે સંસર્ગ થવાથી બીજી નવી જ સંકર જાતિ ઉત્પન્ન થાય છે. આવું અનેકવાર થવાથી કાલાંતરે તેમનામાં આદિ જાતિના ચિતિ, ગુણ અને પિંડનો પૂર્ણતયા અભાવ થઈને ભિન્ન ચિતિ, ભિન્ન ગુણ અને ભિન્ન પિંડ ધરાવતી એક તદન નવીન જાતિ ઉત્પન્ન થઈ જાય છે.
ભગવતી મહામાયાના રાજ્યમાં નિરંતર પરિવર્તન થતું રહે છે, કોઈ બે પળ પણ એવી નથી હોતી જે એક સમાન હોય. નિત્ય નવી સૃષ્ટિ, નવી વાત, નવા નવા જીવોની ઉત્પત્તિ અને જૂનાનો લોપ થતો રહે છે. એ જ રીતે નવીન માનવ જાતિઓનો આર્વિભાવ અને પ્રાચીનોનો તિરોભાવ થતો રહે છે. આ ભગવતી પ્રકૃતિનો સનાતન નિયમ છે.
જાતિઓના ઉદય કે અવપાતની પૂર્વે વિરાટનો ઉદય કે અવપાત થતો હોય છે. વિરાટનો ઉદય કે અવપાત થાય છે ચિતિના આર્વિભાવ કે તિરોભાવ દ્વારા. આ જ ચિતિ દ્વારા વ્યક્તિનાં સુખ દુઃખનો જાતિનાં સુખ દુઃખ સાથેનો સંબંધ હોય છે. કોઈ જાતિની શુદ્ધ વંશ ધરાવતી કોઈ બે વ્યક્તિઓ જ લો. પછી ભલે એક રાજા હોય ને
