________________
દૈશિક શાસ્ત્ર
૯૫
ચિત્તમાં શાલીનતા અને ચિત્તપ્રસાદના સંસ્કાર કરવામાં આવે, જ્યાં શાસક અને તેમના અધિકારી પરસ્પરછંદાનુવર્તી હોય;
જ્યાં અધિકારી લોકો સુયોગ્ય, અપ્રમત્ત, બુદ્ધિમાન અને સાવધાન હોય, જે દેશસેવાના રસિયા હોય, જે સમાજનાં સુખસમૃદ્ધિને પોતાનાં સુખસમૃદ્ધિ માનતા હોય,
જ્યાં સંપત્તિનું ન તો અત્યંત પ્રાચુર્ય હોય કે ન તો અત્યંત અભાવ હોય, જયાં નિત્યસંસ્કાર અને સચ્છિક્ષાનું યોગક્ષેમ જળવાતું હોય, જ્યાં લોકોને બાલ્યાવસ્થાથી જ દેશિક ધર્મનું શિક્ષણ મળતું હોય, જયાં નાની નાની વાતો માટે કાયદા બનાવવામાં આવતા ન હોય અને ન તો વારંવાર કાયદાઓમાં પરિવર્તન થતું હોય;
જ્યાં સ્ત્રી, બાળક, પ્રજા, શાસક, સ્વતંત્ર પરતંત્ર, શિલ્પી વગેરે બધા જ લોકો પોતપોતાના કાર્યમાં વ્યસ્ત રહેતા હોય, કોઈ એક બીજાના કામમાં હસ્તક્ષેપ ન કરતા હોય. એક પ્રકારના લોકો દ્વારા બીજા પ્રકારના લોકોના કામમાં હસ્તક્ષેપ કરવાથી અથવા એક મનુષ્ય દ્વારા અનેક પ્રકારના લોકોના કામમાં હસ્તક્ષેપ કરવાથી સમાજમાં ઘોર અનર્થ થઈ જાય છે;
જયાં વિવાહ પદ્ધતિ શુદ્ધ, સંસ્કારયુક્ત હોય, જયાં ઉત્તમ દંપત્તિઓનાં સંતાનો માત્ર યૌવનમાં જ ઉત્પન્ન થતાં હોય, જયાં એકાંત સ્થાનમાં શિક્ષણ માત્ર ઉત્તમ સંસ્કારયુક્ત બાળકોને જ આપવામાં આવતું હોય અને નહીં કે દુષ્ટ સંસ્કારયુક્ત બાળકોને, જયાં બીકણ અથવા સ્વકર્મવિમુખ ક્ષત્રિયો શૂદ્ર કક્ષામાં ગણાતા હોય;
જ્યાં વિભિન્ન પ્રાંતોમાં વસેલા એક જાતિના લોકો પોતાને એક બીજાથી જુદા ગણતા ન હોય, જ્યાં તેઓ પરસ્પર દ્રોહ ન રાખતાં એકબીજા પર પ્રેમ રાખતા હોય, જયાં બધા લોકો જાતીય રીતરિવાજ પાળતા હોય;
જ્યાં શાસકો વિદ્વાન અને પંડિત હોય, જયાં અધ્યાત્મશાસ્ત્ર અને દૈશિકશાસ્ત્ર એક બીજાનાં અંગ ગણાતાં હોય, જ્યાં અધિકાર એવા લોકોને અપાતા હોય જે મર્યાદા અને વ્યવસ્થાની બહાર કયારેય ન જતા હોય, જયાં અધિકાર યોગ્ય વ્યક્તિઓને શોધીને આદરપૂર્વક પ્રદાન કરાતા હોય, નહીં કે નોકરી માટે અરજી કરનારાઓને;
જ્યાં સમાજ સંચાલનનું કાર્ય કહેવાતા પંડિતોના હાથમાં ન રહેતાં ખરેખરા પંડિતોના હાથમાં હોય, જ્યાં રાજ્યાધિકાર એવા લોકોના હાથમાં હોય જે એને તુચ્છ સમજતા હોય અને એવી અવસ્થાનો અનુભવ કરી ચૂક્યા હોય જે શાસન કરવા કરતાં ઘણી રમણીય હોય;
જ્યાં બાલ્યાવસ્થામાં ગણિત, જ્યોતિષ અને આનૈતિકી વિદ્યા દ્વારા મનુષ્યોની બુદ્ધિ કુશાગ્ર બનાવાતી હોય, જ્યાં ગુરુ શિષ્યોમાં સખ્યભાવ હોય, જ્યાં સર્વપ્રથમ સ્વાથ્યનું યોગક્ષેમ વિચારાતું હોય, તથા સરળ વિજ્ઞાનનું શિક્ષણ આપવામાં આવતું
