________________
દૈશિક શાસ્ત્ર
૧૧૯
છે કે સભ્ય સમાજમાં કાયદાકીય ન્યાય થતો હોય છે. આથી આજે ન્યાયાલયોમાં વિદ્રવિલાસની આવશ્યકતા વધતી જાય છે.
દંડનો ઉપયોગ કર્યા વિના આવા કાયદાઓનો સમાજમાં પ્રચાર થઈ શકતો નથી. તે બહુધા સતતદંડ હોય છે અને જે દંડાત્મક નથી ગણાતા તેમાં પણ ક્યાંક ક્યાંક દંડની ઝલક જોવા મળે છે. જેમ કે સ્ટેમ્પ એક્ટ.
આ કાયદાઓની રચના અથવા તેમાં પરિવર્તન થાય છે શાસકની આજ્ઞાથી અથવા તેની પ્રતિનિધિ એવી કાયદા ઘડનારી સભા દ્વારા. આથી શાસક કાયદાથી શ્રેષ્ઠ મનાય છે. તે જે ઈચ્છે તે કરી શકે છે, જેવા ઈચ્છે તેવા કાયદા બનાવી શકે છે, જેવું ઈચ્છે તેવું તેમાં પરિવર્તન કરી શકે છે.
ભારતમાં આ કાયદાઓની ઉત્પત્તિ થઈ છે અંગ્રેજી રાજયથી. અંગ્રેજી રાજ્યમાં કાયદાઓની રચના થાય છે રોમન ધર્મશાસ્ત્ર અનુસાર. રોમન ધર્મશાસ્ત્રમાં શાસકની મરજી કાયદો મનાય છે. એનું કારણ એ છે કે પહેલાં જયારે રોમમાં રિપબ્લિક રાજ્ય હતું ત્યારે સેનેટ નામની સભા દ્વારા કાયદાઓનો મુસદો બનતો હતો. તે મુસદાના વિષયમાં ટ્રિબ્યુનેટ નામની પ્રજાપ્રતિનિધિ સભાની સંમતિ લેવામાં આવતી હતી. ઈમ્પીરિયમ નામના અધિકારી મંડળ દ્વારા તે કાયદાઓનો પ્રચાર કરવામાં આવતો હતો. પરંતુ સેનેટ અને ટ્રિબ્યુનેટના સભ્યો મોટે ભાગે નકામા, કુટિલ અને સ્વાર્થપરાયણ લોકો રહેતા. સેનેટને પ્રજાહિતના યોગક્ષેમ કરતાં પોતાના પદ અને અધિકારોને જાળવી રાખવાની ચિંતા વધુ રહેતી. ટ્રિબ્યુનેટ સેનેટની હા માં હા મેળવતી હતી. ઈમ્પીરિયમ હંમેશા ઉઘતદંડ રહીને ત્રાસ પ્રસરાવી દેતી હતી. સેનેટ, ટ્રિબ્યુનેટ અને ઈમ્પીરિયમની આવી કાર્યવાહીથી પ્રજા ખિન્ન થઈ ગઈ. રોમમાં અશાંતિ ફેલાઈ ગઈ. સેનેટ ડામાડોળ થઈ ગઈ. રિપબ્લિક ચાલુ રહેવું મુશ્કેલ થઈ ગયું. રાજયશૈલીમાં કેટલુંક પરિવર્તન કરવામાં આવ્યું. સલ્લા નામની એક વ્યક્તિને થોડા સમય માટે રોમની ડિરેક્ટર અર્થાત્ સ્વતંત્ર અધ્યક્ષ બનાવવામાં આવી. એની ડિરેક્ટરીના સમયમાં સેનેટ ઘણી સ્થિર થઈ. પ્રજામાં ફરી સેનેટનો ડંકો વાગવા લાગ્યો. પ્રત્યેક બિલનો સ્વીકાર થઈને કાયદાઓની ભરમાર થવા લાગી. આ કાયદાઓને કારણે પ્રજાના નાકમાં દમ આવી ગયો. એક એક ક્ષણ ભારે થતી ગઈ. પરિણામે રામની દશા સુધરવાને બદલે વધારે બગડી ગઈ. ત્રણ તેજસ્વી પુરુષો સેનેટ વિરુદ્ધ ઉભા થયા. આ મહાપુરુષોનાં નામ હતાં પોમ્પિસ, જુલિયસ અને કેટસ. આ ત્રણ વીરોનું જૂથ રોમના ઈતિહાસમાં પ્રથમ ટ્રાયમ્બરેટ નામથી ઓળખાય છે. આ ટ્રાયમ્બરેટની મદદથી જુલિયસને રોમનો કૌન્સલ અર્થાત ઉપદેશક બનાવવામાં આવ્યો. જુલિયસ કન્સલ બનતાં જ સેનેટ દ્વારા બનાવેલા બધા કાયદા રદ કરવામાં આવ્યા. સેનેટ તદન ફિક્કી અને નિર્બળ થઈ ગઈ. સમયાંતરે આ વીરોમાં ફૂટપડી. તેઓ આપસમાં લડવા લાગ્યા. મેસોપોટેમિયામાં
