________________
૧૪૮
પંચમ અધ્યાય
કાયદા ઘડાઈ પણ રહ્યા છે પાશ્ચાત્ય આચાર્યો જે કાર્ય કાયદાનો ત્રાસ પ્રસરાવીને, અયોગ્ય મનુષ્યને દંડ, ધૃણા તથા હાંસીપાત્ર બનાવીને કરવા માગે છે તે જ કાર્ય આપણા આચાર્યોએ બાલબ્રહ્મચર્ય પ્રથા વડે બ્રહ્મચારીને ત્યાગનું રસાસ્વાદન કરાવીને, તેને અદ્વિતીય ગૌરવનું પાત્ર બનાવીને કર્યું. પાશ્ચાત્યોને કાયદાઓ દ્વારા ત્રાસ પ્રસરાવવા સિવાય કંઈ સૂઝતું જ નથી. કાયદા ઘડવાથી ભલે એક તરફ અનભીષ્ટ સંતાનોની ઉત્પત્તિ અટકી જાય પણ બીજી તરફ ગૃહસ્થીમાં પ્રવેશથી વંચિત રાખવામાં આવેલા મનુષ્યો વિષષ્ણ, કામાગ્નિ, છૂપાં આચરણોથી યુક્ત અવશ્ય થશે. પરંતુ બ્રહ્મચર્ય પ્રથા દ્વારા એક તરફ અનભીષ્ટ સંતાનોની ઉત્પત્તિ અટકી જાય છે તો બીજી તરફ પ્રસન્નચિત્ત, જિતેન્દ્રિય, બાલ બ્રહ્મચારી સમાજની શોભામાં અભિવૃદ્ધિ કરે છે.
જાતીય લવન માટે માત્ર બાલબ્રહ્મચર્ય જ પર્યાપ્ત થતું નથી. કારણ કે આપણા આધિજીવિક શાસ્ત્ર અનુસાર યૌવન પછી ઉત્પન્ન કરાયેલું સંતાન પણ સમાજ માટે અભીષ્ટ હોય છે. ભલે તે મનુષ્યનું હોય, તિર્યકજાતિનું હોય કે ઉદ્ભિજનું. આથી માળીઓ જૂના વૃક્ષનું બીજ રાખતા નથી અને ગોવાળો ઘરડા સાંઢને ગાયો સાથે રહેવા દેતા નથી. આ જ આધિજીવિક સિદ્ધાંત અનુસાર વાર્ધક્ય આવતાં મનુષ્ય ગૃહસ્થાશ્રમમાં રહી શકતો નહીં. તેને વાનપ્રસ્થ થઈ જવું પડતું હતું. આ પ્રથાને કારણે સમાજમાં માત્ર અનભીષ્ટ સંતાનોની ઉત્પત્તિ જ અટકતી નહીં પણ સમાજમાં આસુરી ભાવના પણ પ્રવેશ કરી શકતી નહીં. કારણ કે ગૃહસ્થીમાં વધુ આસક્તિ થવાથી મનુષ્ય તૃષ્ણાની જાળમાં બંધાઈ જાય છે. તૃષ્ણાને કારણે તેનામાં લોભ, ક્રોધ વગેરે ઉત્પન્ન થઈ જાય છે. લોભ, ક્રોધાદિને કારણે મનુષ્યમાં આસુરી ભાવ ઉત્પન્ન થઈ જાય છે. પરંતુ જો મનુષ્ય પહેલેથી જ સમજી જાય કે ગૃહસ્થીમાં તેણે થોડા જ દિવસ રહેવાનું છે, વાર્ધક્યનું પદાર્પણ થતાં જ વાનપ્રસ્થમાં પ્રવેશ કરવાનો છે તો ગૃહસ્થીમાં તેની આસક્તિ થતી નથી. તેના વિચાર, આદર્શ સદા ઉચ્ચ રહે છે. મનુ ભગવાન અનુસાર વાર્ધક્યનાં ચિહ્ન દષ્ટિગોચર થયા પછી મનુષ્ય
॥ अग्निहोत्रं समादाय गृहं चाग्नि परिच्छदम् ग्रामादरण्यं निःसृत्य निवसेन्नियतेन्द्रियः ।। અને પુનઃ તે જ દંડ, તે જ મેખલા, તે જ
विरोधि सत्त्वोज्झित पूर्वमत्सरम् __ द्रुमैरभीष्ट प्रसवार्चितातिथि
नवोढजाभ्यंतरसम्भृता नलम् ॥ વાનપ્રસ્થપ્રથા દ્વારા પણ પૂર્ણ જાતીય લવન થઈ શકતું નહીં. કારણ કે મોટેભાગે એવું જોવા મળે છે કે કેટલાક સમય પછી પ્રત્યેક ઉભિજની પ્રાણશક્તિ અંતર્લીન થવા લાગે છે. તેમાં ગુણહીન પ્રસવ ઉત્પન્ન થવા લાગે છે. તેની શાખાઓ સ્વયં અથવા
