________________
૧૪૬
પંચમ અધ્યાય
સ્ત્રીઓમાં ક્ષમા અને પ્રેમના સંસ્કારોનું સિંચન કરવા માટે દેવાર્શન, વ્રતધારણા, કથાશ્રવણ, ગૃહસ્થ કર્માભ્યાસ એ જ મુખ્ય ઉપાય છે. આ ઉપાયોથી બાલિકાઓમાં પતિપરાયણતાના સંસ્કાર ઉત્પન્ન થાય છે. જૂનાં મોટાં ઘરોમાં આજે પણ આવું શિક્ષણ આપવામાં આવે છે. લોકમત પરિષ્કાર
આપણાદેશિકશાસ્ત્ર અનુસાર લોકમતપરિષ્કાર પણ અધ્યાપનશાસ્ત્રનું એક અંગ મનાતું હતું, કારણ કે જેવી લોકમતની હવા હોય છે તેવા જ લોકો ઉત્પન્ન થાય છે. લોકમત સમક્ષ મોટા મોટા મહાત્માઓને પણ માથું ઝુકાવવું પડે છે. ભગવાન રામચંદ્રજીને પણ “અવૈમિચનામનઘતિ કિન્તુ લોકાપવાદો બલવાન મતો મે” કહીને સીતાજીનો ત્યાગ કરવો પડ્યો હતો. આ જ લોકમત અને લોકાપવાદે સમીરૂપ ભારતને લજ્જાવતીરૂપ બનાવી દીધું છે. આ ચિંતાજનક રૂપાંતર આપણા શિક્ષિત સમાજમાં વિશેષ રૂપે દેખાઈ આવે છે. આ લોકમત અને લોકાપવાદરૂપી શુંભ અને નિશુંભ આપણા શિક્ષિત સમાજરૂપી બ્રહ્મા દ્વારા જ ઉત્પન્ન થયા છે. નિર્વિરાટ લોકોના મત અને વાદને મહત્ત્વ આપવાથી મોટે ભાગે આવું જ ચિંતાજનક પરિણામ આવે છે. પુસ્તકોના કીડા હોવાને કારણે જ કોઈનો મત અને વાદ માનાઈ નથી થઈ શકતો. જ્યારે નિરક્ષર મૂર્ખાઓની વચમાં શિક્ષિત મૂર્ખાઓનો ડંકો વાગે છે ત્યારે લોકમત અને લોકવાદ અત્યંત નીચ અને ભ્રષ્ટ થઈ જાય છે. તેથી આપણા દૈશિકશાસ્ત્ર અનુસાર લોકમત અને લોકાપવાદનો પરિષ્કાર થવો એ અત્યાવશ્યક મનાયું છે. આ કાર્ય પરિવ્રાજક અને નૈષ્ઠિક બ્રહ્મચારીઓને સોંપાયેલ છે. તેમના આ કાર્યમાં સહયોગ આપવો તે રાજા અને શેઠોનું કામ છે.
આપણી આ અધ્યાપન શૈલીનો હવે લોપ થઈ ગયો છે. વર્તમાન શિક્ષણ શૈલી સાથે તેનું કોઈ પણ વાતમાં સાદેશ્ય નથી. તેમાં સાદેશ્ય માત્ર એક વાતનું છે કે તે બન્ને શૈલીઓ અદ્વિતીય છે. આ બન્ને શૈલીઓ જેવી અધ્યાપન શૈલી વિશ્વમાં ક્યાંય પણ નથી. તેમાં ભેદ એ છે કે આપણી પ્રાચીન શિક્ષણ શૈલીનું અનેક જાતિએ અનુકરણ કરવા ઈચ્છયું પરંતુ તેઓ તેમ કરી શક્યા નહીં અને અર્વાચીન શૈલીનું અનુકરણ અનેક જાતિઓ કરી શકે છે પરંતુ તે તેમ કરવા માગતી નથી.
૩.
અધિલવન આ પુસ્તકના બીજા અધ્યાયમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે જાતિ સહજ, સજીવન અને સાવયવ પદાર્થ છે. અન્ય સજીવ પદાર્થોની જેમ જ વિશેષરૂપે મોટા ઉદ્િભજની જેમ જાતિ પણ પ્રાકૃતિક રીતે ઉત્પન્ન થાય છે. તેમની જેમ જ જાતિની પણ શાખા, પત્ર, ફૂલ અને ફળ હોય છે. ભગવતી પ્રકૃતિ કોઈ કાર્યવિશેષ માટે એક જાતિને ઉત્પન્ન કરે છે અને
