________________
૧૨૬
ચતુર્થ અધ્યાય
નથી. શુક્રનો ઉદય થવાથી પૃથ્વી શીતળ થાય છે. આથી વરાળ ઘનીભૂત થઈને વરસે છે. હવે પ્રશ્ન એ ઉદ્દભવે છે કે મંગળનો ઉદય થવાથી હંમેશાં દુકાળ કેમ પડતો નથી અને શુક્રનો ઉદય થયા પછી હંમેશાં વરસાદ કેમ વરસતો નથી. એ પ્રશ્નનું સમાધાન એ છે કે વિભિન્ન ગ્રહોમાંથી વહેનારા વિભિન્ન પ્રકારના પ્રવાહો ભેગા થવાથી જે ઉદર્ક પ્રવાહ વહે છે તે અનુસાર દુકાળ કે વર્ષા થાય છે. આથી મંગળનો ઉદય થવાથી ન તો હંમેશાં દુકાળ પડે છે અને ન તો શુક્રોદયને કારણે હંમેશાં વર્ષા થાય છે. પૃથ્વીની આંતરિલિક અને ખગૌલિક ગતિમાં નિત્ય પરિવર્તન થતાં રહેવાને કારણે તેના વિભિન્ન ભાગોમાં પણ નિત્ય પરિવર્તન થાય છે જેને લીધે ત્યાં વિભિન્ન પ્રકારના સર્ષિ હોય છે. જ્યાં જેવા સક્નિકર્યો હોય છે ત્યાં તેવી જ સ્થાવર જંગમ સૃષ્ટિ, તેવી જ તેમની અવસ્થા, તેવી જ ત્યાંના લોકોની બુદ્ધિ, પ્રકૃતિ અને ચેષ્ટાઓ હોય છે, અને આ જ સનિર્ણો અનુસાર ત્યાંનાં ધનધાન્ય અને પ્રાણીઓની ઉત્પત્તિ પણ ન્યૂનાધિક થતી રહે છે. આ જ સક્નિકર્મોને કારણે વિભિન્ન સમયે વિભિન્ન પ્રકારનાં કારણો ઉપસ્થિત થતાં હોય છે જે દ્વારા પૃથક પૃથક પ્રકારનાં કાર્યો થતાં રહે છે.
હવે એ વાત સમજી શકાય છે કે પૃથ્વીની આંતરિક્ષિક અને ખગૌલિક ગતિઓનું તથા તેમની અસરોનું જ્ઞાન હોવાથી ભવિષ્યનું ઘણું અનુમાન પહેલાંથી જ થઈ શકે છે, જેથી થોડું ઘણું અનાગતવિધાન અર્થાત્ પહેલેથી ઉપાય કરી લઈ શકાય છે. આથી જ પહેલાંના સમયમાં મોટાં મોટાં માનમંદિર, મોટી મોટી વેધશાળાઓ સ્થાપવી તથા ગુણશાસ્ત્ર અને જ્યોતિષશાસ્ત્રના સારા સારા વિદ્વાનો રાખવા તે રાજ્યનો ધર્મ માનવામાં આવતો હતો. આ રીતે પૃથ્વીની આંતરિક્ષિક અને ખગૌલિક ગતિનું જ્ઞાન પહેલાંથી થઈ જવાથી અર્થાયામમાં ઘણી મદદ મળે છે. આવશ્યકતાથી વધારે હોય તેવા અર્થની નિકાસ અને આવશ્યકતા કરતાં ઓછા રહેનારા અર્થની ભરપાઈનો ઉપાય પહેલેથી વિચારી લેવાતો હતો.
તદુપરાંત આપણા આચાર્યોના મત અનુસાર કાળ વિભાગ અનુસાર ચર્યા અને નિયમપૂર્વક રહેવાથી મનુષ્યનાં મન, બુદ્ધિ, શરીર સ્વસ્થ રહે છે જેથી સ્વધર્મ પાલન કરવામાં ઘણી સહાયતા મળે છે.
પહેલાંના સમયમાં આચાર્યો ગુણશાસ્ત્ર અને જ્યોતિષશાસ્ત્રની મદદથી વર્ષફળની સૂચના ઘણી વહેલી આપી દેતા હતા. આ રિવાજનો ઢોંગ નષ્ટ ભ્રષ્ટરૂપે આજે પણ થતો રહે છે. પ્રત્યેક સવંત્સર પ્રતિપદાને દિવસે પ્રત્યેક ઘરમાં સંવત્સર ફળ અર્થાત્ એ વર્ષમાં થનારી ગ્રહોની સ્થિતિનું, પૃથ્વીની આંતરિક અને ખગૌલિક ગતિનું તથા તેને કારણે વિભિન્ન પ્રકારના સ્થાવર જંગમની ઉત્પત્તિમાં થનારી વધ ઘટનું અને મનુષ્યોની માનસિક અને શારીરિક ચેષ્ટાઓનું વર્ણન સંભળાવવામાં આવે છે.
