________________
૧૨૮
પંચમ અધ્યાય
-
~
યુરોપને અત્યાર સુધી જાણ નહોતી, અને આજે પણ તે પૂર્ણતયા જાણતું નથી કે તત્ત્વદર્શી રાજા અને શ્રેષ્ઠ લોકો અર્થાત્ દૈવી સંપદાયુક્ત મનુષ્યો કેવી રીતે બનાવી શકાય છે. યુરોપના મત અનુસાર મનુષ્યોને દૈવી સંપદયુક્ત બનાવવાનો એક માત્ર મુખ્ય ઉપાય છે તેમને સુશિક્ષિત બનાવવા. પરંતુ આપણા આચાર્યોના મત અનુસાર માત્ર લખવા વાંચવાથી કશું થઈ શકતું નથી. એ એક કુશળતા માત્ર છે. સ્વાતિ બિંદુની જેમ જેવા પાત્ર સાથે તેનો સંગમ થાય છે તેવું જ તેનું ફળ હોય છે. શ્રેષ્ઠ પુરુષ સાથે જવાથી એ કુશળતા સારા કાર્યમાં લઈ શકાય છે. મધ્યમ પુરુષ સાથે જવાથી તેનું ફળ પણ મધ્યમ હોય છે અને નીચ પુરુષનો સંગ થવાથી તેનું ફળ નીચ હોય છે. સ્વાધ્યાયથી માત્ર વાંચતી વખતે જ મનુષ્યના મનમાં દૈવી સંપદ પ્રાપ્ત કરવાની ઈચ્છા થાય છે. પરંતુ તે ઈચ્છા સફળ ત્યારે જ થાય છે જયારે મનુષ્યની માનસિક અને શારીરિક રચના તેને અનુકૂળ હોય. શાસ્ત્રપાઠ જેમનો એક માત્ર ગુણ હોય છે, પરંતુ જેમના શારીરિક અને માનસિક સંસ્કાર અનુકૂળ હોતા નથી તેમની શ્રેષ્ઠ કાર્યો કરવાની ચેષ્ટા વિડંબના માત્ર હોય છે. પોપટ અને મેનાઓ દ્વારા દૈશિક અને સામાજિક કાર્યો સાધ્ય થઈ શકતાં નથી. આવાં કાર્યો માટે જોઈએ વીર પુરુષરત્ન, જેમના સંસ્કાર આજન્મ અને મરણપર્યત દૈવી સંપદામય હોય છે.
આપણા આધિજીવિક શાસ્ત્ર અનુસાર મનુષ્ય સંસ્કારમય હોય છે. અર્થાત જેવા તેના સંસ્કાર હોય છે તેવો તે સ્વયં હોય છે. તેનાથી લેશ માત્ર વધારે કે ઓછો નહીં.
સંસ્કાર ચાર પ્રકારના હોય છે. (૧) જન્માંતર (ર) સહજ (૩) કૃત્રિમ () અન્વયાગત.
જન્માંતર સંસ્કાર એ કહેવાય છે જેને લઈને શરીરી એક શરીરનો ત્યાગ કરીને બીજા શરીરમાં પ્રવેશ કરે છે. આ જ સંસ્કારો અનુસાર તે બીજા લોકમાં જઈને તેનાં કૃતકર્મોનો ઉપભોગ કરે છે. ત્યાં તેનાં કર્મોનો ઉપભોગ થઈ ગયા પછી તે પુનઃ તે જ સંસ્કારો અનુસાર અમૈથુનિક તન્માત્રિક શરીર ધારણ કરે છે. ત્યાં અનુકૂળ નિમિત્ત અને સનિકર્ષો મળતાં તે કોઈ શરીરીના શરીરમાં પ્રવેશ કરીને બિન્દુમય શરીર ધારણ કરે છે, જ્યાં તે કેટલાક નવીન સંસ્કારો પ્રાપ્ત કરે છે. આ જ ત્રણ સંસ્કારો લઈને તે આ જગતમાં જન્મ લે છે, અને પ્રતિક્ષણ નવા નવા સંસ્કારો પ્રાપ્ત કરતો રહે છે. આ જ બધા સંસ્કારો અનુસાર તેનાં મન, બુદ્ધિ અને કર્મ થતાં હોય છે. આ બધા સંસ્કારોમાં જન્માંતર સંસ્કાર પ્રબળ હોય છે, જે અનેક જન્મો સુધી શરીરી સાથે સંલગ્ન રહે છે. તેમનો નાશ અથવા પરિવર્તન નિર્વિકલ્પ સમાધિ સિવાય કોઈ પણ પ્રકારે થઈ શકતાં નથી. આ સંસ્કારોના વિષયમાં પાશ્ચાત્ય બાયોલોજિસ્ટો હજુ પૂર્ણ અનભિજ્ઞ છે.
