________________
દૈશિક શાસ્ત્ર
૧૨૭
પંચમ અધ્યાય દૈવી સંપદ યોગક્ષેમ
અધિજનન રાજય અને સમાજને શ્રેષ્ઠ બનાવવાં, અર્થાયામ કરવો, ધર્મસંગત વ્યવસ્થાની રચના કરવી, યથાયોગ્ય દેશકાળ વિભાગ કરવા એ આહાર નિદ્રા મૈથુન અર્થે જ કાર્ય કરતા અથવા ભયથી દબાતા, લોભથી લલચાતા લોકાયતિક લોકોનું કામ નથી. એ કામ તો શ્રેષ્ઠ પુરુષોનું છે. શ્રેષ્ઠ કાર્યો માટે શ્રેષ્ઠ પુરુષોની આવશ્યક્તા હોય છે. શ્રેષ્ઠતા પુસ્તકો વાંચવાથી પ્રાપ્ત થતી નથી. તે પ્રાપ્ત થાય છે દેવી સંપદાથી. યુનાનમાં દેવી સંપદા ન હોવાને કારણે જ પ્લેટોને તેનું રિપબ્લિક પોતાના સમયમાં અશક્ય જણાયું. દૈવી સંપદા ન હોવાથી જ એરિસ્ટોટલના દેશિક વિચાર કાર્યમાં પરિણત થઈ શક્યા નહીં. એના અભાવને કારણે ઈંગ્લેન્ડને ટોમસ મૂરનું “યુટોપિયા” (Utopia) અશક્ય જણાયું. એની ન્યૂનતાને કારણે યુરોપમાં સોશિયાલિઝમ ડોલાયમાન થઈ રહ્યું છે. આચાર્ય પ્લેટોના મત અનુસાર શ્રેષ્ઠ રાજ્ય ત્યારે જ થઈ શકે જ્યારે રાજ્યનો ઉત્તરાધિકારી તત્ત્વદર્શી હોય. આચાર્ય અરસૂના મત અનુસાર કોઈ પણ સમાજની શ્રેષ્ઠતા માટે એ આવશ્યક છે કે તેમાં કેટલાક શ્રેષ્ઠ મનુષ્યો હોય. માત્ર રાજયના ઉત્તરાધિકારી તત્ત્વદર્શી હોવાથી રાજ્ય શ્રેષ્ઠ થઈ શકતું નથી. ન તો ગણ્યાગાંઠ્યા મનુષ્યો શ્રેષ્ઠ હોવાથી સમાજ શ્રેષ્ઠ થઈ શકે છે. રાજ્યની શ્રેષ્ઠતા માટે સમસ્ત રાજકુળ અને રાજ્યાધિકારીઓ અને સમાજની શ્રેષ્ઠતા માટે સમસ્ત લોકો શ્રેષ્ઠ હોવા આવશ્યક હોય છે.
હવે વિચારાસ્પદ વાત એ છે કે નાનકડું યૂનાન રાજ્યના એક ઉત્તરાધિકારી અને સમાજના ગણ્યાગાંઠ્યા લોકોને એવા ન બનાવી શક્યું તો વિશાળ ભારત સમસ્ત રાજકુળને અને સમસ્ત પ્રજાને એવાં કેવી રીતે બનાવી શક્યું?
