________________
દૈશિક શાસ્ર
(છ) સમાજમાં કેટલાક લોકો એવા હોય છે જે પોતાની કુરૂપ અને નિરુપયોગી વસ્તુના બદલામાં લોકોની સુંદર અને ઉપયોગી વસ્તુઓ તેમને ઠગીને પડાવી લે છે, અને પછી તે ઠગાયેલા લોકો તે નિરુપયોગી વસ્તુઓ બીજાને વેચે છે, પછી બીજો ત્રીજાને અને તે ચોથાને માથે મારે છે અને આમ, ક્રમશઃ સમાજમાં તે કુરૂપ અને નિરુપયોગી વસ્તુઓનું ચલણ થઈ જાય છે. અને તેના બદલામાં સમાજની સુંદર અને ઉપયોગી વસ્તુ ચાલી જાય છે. જેવું સમાજમાં વ્યક્તિઓ દ્વારા થાય છે તેવું જ વિશ્વમાં જાતિઓ દ્વારા થાય છે. જ્યારે આંતરજાતીય વાણિજ્યમાં વિનિમય થાય છે ત્યારે નબળા દેશોને તેમની સુંદર, આવશ્યક અને ઉપયોગી વસ્તુઓને બદલે બેડોળ, અનાવશ્યક અને નિરુપયોગી વસ્તુ મળે છે, જેમ ભારતને તેના તાંબા પિત્તળને બદલે એલ્યુમિનિયમ મળી રહ્યું છે.
૧૦૫
આંતરવાણિજ્યની ઉક્ત ખામીઓ ફક્ત ત્યારે જ હોય છે જ્યારે વિનિમય થાય છે. સિક્કાઓના પ્રચારથી આ ખરાબીઓ થતી નથી. આથી આંતરવાણિજ્યમાં સિક્કાનો પ્રચાર હોવો જોઈએ.
ઉક્ત નિયમો અનુસાર વિનિમય પ્રથા ચલાવવાથી નિમ્નલિખિત આર્થિક અને સામાજિક લાભ થાય છે.
(૧) મુખ્ય અર્થનું ઉત્પાદન ન કરનારા અથવા કોઈ ઉપયોગી કામ ન કરનારાનો સમાજમાં નિર્વાહ થવો મુશ્કેલ થઈ જાય છે. આથી સમાજમાં ઉત્પાદકોની સંખ્યા ઉપભોક્તાઓ કરતાં હંમેશાં વધુ રહે છે.
(૨) વ્યક્તિઓ પરસ્પર ઉપકારી હોવાથી સમાજમાં સદા ઐક્ય અને પ્રેમ પ્રવર્તે છે. (૩) સમાજમાં આળસ અને વિલાસિતાનો પ્રવેશ થઈ શકતો નથી.
(૪) જૂઠ અને ઠગાઈ ઘણાં ઓછાં થાય છે.
(૫) સમાજમાં સદા આર્થિક સ્વતંત્રતા જળવાઈ રહે છે.
(૬) વિદ્યા અને શાસ્ત્રોના યોગક્ષેમ માટે નિમિત્ત અનુકૂળ રહે છે.
(૭) પરિણામે ધર્મપાલનમાં આર્થિક અંતરાય આવતા નથી.
(૩) અન્ન પ્રાચર્ય
જ્યારે સમાજમાં અન્ન પ્રાચર્ય હોય છે ત્યારે લોકોને દ્રવ્યની વધારે આવશ્યકતા રહેતી નથી. આથી તેનું વધુ ગૌરવ થઈ શકતું નથી. તદુપરાંત અન્નબાહુલ્યને લીધે લોકોનું સમસ્ત ધ્યાન આજીવિકામાં જ અટવાયેલું રહેતું નથી. તેમને ધીરજ રહે છે. સ્વધર્મ પ્રત્યે નજ૨ ક૨વાનો તેમને યથેષ્ટ અવકાશ મળી રહે છે. આપણા આચાર્યો અન્નપ્રાચર્ય માટે
