________________
૨૪
દ્વિતીય અધ્યાય
(૨) અન્ય જાતિઓ સાથે ભેદભાવ જાળવી રાખવાની શક્તિ ન હોવી. (૩) જાતિસંકરોનું આધિક્ય હોવું, અર્થાત્ એવા લોકોની સંખ્યા વધારે હોવી
જેમનામાં ચિતિનો લોપ થઈ ગયો છે. (૪) કુલીન લોકો કરતાં જાતિસંકરોનું વધારે સદ્ગુણી હોવું. (૫) અભ્યદયકાળમાં આસુરી સંપદા અને પ્રત્યાકરણનું હોવું. (૬) અવપાતકાળમાં અતિતિક્ષા અને પ્રતિરોધ શક્તિનો અભાવ હોવો. (૭) સમૃદ્ધિ અને વિપત્તિમાં ચિતિનું વિકૃત થઈ જવું. (૮) વિજાતીય ઉત્કર્ષથી ચિતિનું દૂષિત થવું.
એક સમયે તો બધાનો જ ઉદય થાય છે, આથી આવી જાતિનો પણ એક સમયે ઉદય થવો સામાન્ય છે, પરંતુ તેનો ઉદય ઉલ્કાની જેમ સંસારને દુ:ખ આપવા માટે થતો હોય છે. આવી જાતિનો ઉદય એક જ વાર થાય છે. તે પણ થોડા સમય માટે જ. ભગવતી પ્રકૃતિ આવી જાતિનો વિનાશ ક્યારેક તેની પ્રતિસ્પર્ધક જાતિને પ્રબળ બનાવીને કરે છે, ક્યારેક તેની બુદ્ધિ ભ્રષ્ટ કરીને, ક્યારેક તેની વ્યક્તિઓને નિઃસત્વ અને અલ્પાયુ બનાવીને, ક્યારેક તે જાતિની કુલીન વ્યક્તિઓને વંધ્ય બનાવીને, ક્યારેક બીજી જાતિના સમાગમ દ્વારા તેમાં જાતિસંકરો ઉત્પન્ન કરીને, તો ક્યારેક કોઈ બીજા ઉપાયથી.
આપણા દૈશિકશાસ્ત્ર અનુસાર દેશ અને જાતિના અર્થોનું મનન કરવાથી એ તાત્પર્ય મળે છે કે દેશરૂપી વસ્ત્ર ધારણ કરેલા જાતિરૂપી શરીરનો આત્મા ચિતિ છે. સંક્ષેપમાં જાતિનું વિવેચન થઈ ગયું છે. વિશેષ વિવેચન ઉત્તરાર્ધમાં કરવામાં આવશે.
૩.
દેશિક ધર્મનો અર્થ આ પહેલાં કહેવાઈ ગયું છે કે દેશનું રક્ષણ અથવા જાતિની ધારણા કરનાર કર્મ દેશિક ધર્મ અથવા જાતિ ધર્મ કહેવાય છે. કોઈ જાતિ સાથે માતૃક સંબધ વિના કોઈ ભૂમિ દેશ કહેવાતી નથી. ચિતિ અને વિરાટના જાગૃત થયા વગર કોઈ પણ જાતિનો અભ્યદય થઈ શકતો નથી. આથી તાત્પર્ય એ છે કે ચિતિ અને વિરાટની ધારણા જે કર્મથી થાય છે તે જ સાચી રીતે દૈશિક ધર્મ અથવા જાતિ ધર્મ છે, નહીં કે જડ ભૂમિ પ્રત્યે પ્રેમ અથવા તેની હિતેચ્છા.
લાંબા સમય સુધી કોઈ સ્થાને રહેવાથી તેના પ્રત્યે પ્રેમ થવો સ્વાભાવિક છે. મનુષ્યોની તો શી વાત કરવી, પશુપક્ષીઓમાં પણ આવો પ્રેમ જોવા મળે છે. સ્વાભાવિક અવસ્થામાં બધાં પ્રાણીઓને પોતાના દેશ, પોતાની જાતિ પ્રત્યે પ્રેમ હોય
