________________
૬૪
ચતુર્થ અધ્યાય
પ્રત્યે થવા લાગે છે. અનેક કલાકારીગરીનો અવિષ્કાર થવા લાગે છે. ઘેર ઘેર ભગવતી કમળાનાં પદચિહ્નો દેખાવા લાગે છે. દુર્ગાપૂજાને બદલે લક્ષ્મીપૂજા થવા લાગે છે. આ રાજ્યનું ચિત્ર આસો પૂર્ણિમા અને કાર્તિકી અમાસને દિવસે દેખાય છે. જ્યારે ઘેર ઘેર સફાઈ અને સજાવટ થાય છે. સર્વત્ર દીપોત્સવ મનાવાય છે. સોળ પ્રકારની શૃંગાર સામગ્રી અને સોળ પ્રકારના સિક્કાઓથી ભગવતી પદ્માલયાનું પૂજન કરવામાં આવે છે.
- જ્યારે સમાજમાં વિરાટ સમષ્ટિરૂપે શિથિલ થઈ જાય છે, દૈવી સંપદા આસુરી સંપદા દ્વારા આક્રાંત થઈ જાય છે, સર્વત્ર વિષમભાવ રહે છે, ગુણકર્મનો વિચાર ન થતાં આર્થિક અવસ્થા અને અપકરણ શક્તિ અનુસાર લોકો નાના મોટા ગણાય છે, સત્ત્વ કરતાં રજસ અને રજસ કરતાં તમસ વધારે હોય છે, જેને કારણે સમાજની અવસ્થા શોચનીય થઈ જાય છે, પોતાનો અધિકાર અબાધિત રાખવા માટે પ્રજાના મત અને હિતની ઉપેક્ષા કરનાર આસુરી સંપદાયુક્ત અને અન્વયાગત વ્યક્તિની આજ્ઞાનુસાર કુટિલ અને અનુદાર એવું નિત્ય શાસન હોય છે ત્યારે રાજય આસુર કહેવાય છે.
આસુર રાજ્યમાં શાસક અને પ્રજા વચ્ચે નિત્ય અર્થવપર્ય હોય છે. શાસકને પોતાના પદની અને પ્રજાને પોતાની પાઘડીની ચિંતા સતાવતી રહે છે. પ્રજાને દાબમાં રાખવા માટે બળ, ત્રાસ અને કુટલિતાનો ઉપયોગ થાય છે. અનેક પ્રકારે પ્રજાનું ધન લૂંટવામાં આવે છે, વિવિધ પ્રકારની કૂટનીતિનો આવિર્ભાવ થવા લાગે છે. દુર્બળ લોકો બળવાનોના અત્યાચારથી દુઃખી થાય છે. જેની લાઠી તેની ભેંસ એવું થવા લાગે છે. સાધુ સજ્જનોનું અપમાન અને ચલતાપૂર્જા જેવા લોકોનું સન્માન થવા લાગે છે. વિદેશીઓને છીંડું મળી રહે છે.
- જ્યારે સમાજમાં વિરાટ સમષ્ટિરૂપે વિપર્યસ્ત થઈને અનેક કેન્દ્રોમાં વિભક્ત થઈ જાય છે, આસુરી સંપદાની અત્યંત વૃદ્ધિ થઈ જાય છે, સર્વત્ર અત્યંત વિષમભાવ રહે છે, રાજ્યાનુગ્રહ અનુસાર લોકો નાના મોટા ગણાય છે, સત્ત્વનો અત્યંત હાસ થઈને રજસનો પણ છાસ થવા લાગે છે, અને તમસની વૃદ્ધિ થવા લાગે છે અને જ્યારે બળથી અથવા કુટિલતાથી પદ પ્રાપ્ત કરનાર આસુરી સંપદાયુક્ત અધિષ્ઠાતાની ઈચ્છાનુસાર પ્રજાના મત અને હિતની ઉપેક્ષા કરનાર અન્વયાગત જનસમુદાયની આજ્ઞાનુસાર શાસન હોય છે ત્યારે રાજ્ય યાક્ષ કહેવાય છે.
યાક્ષ રાજ્યમાં આસુર રાજ્યની બધી જ બાબતો હોય છે પરંતુ સમાજ બહુનાયક થઈને છિન્નભિન્ન થઈ જાય છે. શાસક અને પ્રજા બન્નેની બુદ્ધિ ભ્રષ્ટ થઈ જાય છે. લોકોને અન્ન વસનાં ફાંફાં થાય છે. રાજ્ય કિંકર્તવ્યમૂઢ અને દુર્બળ થઈ જાય છે. આથી દેશમાં વિદેશીઓની પીપૂડીનો અવાજ સંભળાવા લાગે છે.
