________________
દેશિક શાસ્ત્ર
૯૧
(૪) આ વિભૂતિઓ પુરસ્કારરૂપે મળતી હતી. અર્થાત પોતાના વર્ણધર્મનું પાલન કર્યા સિવાય કોઈને પણ આ વિભૂતિઓ પ્રાપ્ત થતી નહીં. માત્ર બ્રાહ્મણ હોવાથી ન કોઈને માન મળતું, માત્ર ક્ષત્રિય હોવાને કારણે ન કોઈને ઐશ્વર્ય મળતું, માત્ર વૈશ્ય હોવાને કારણે ન કોઈને લક્ષ્મી પ્રાપ્ત થતી કે માત્ર શૂદ્ર હોવાથી ન તો કોઈ નિશ્ચિત થઈ શકતું હતું.
(૫) જ્યાં સુધી મનુષ્યમાં દૈવી સંપદા પરિપૂર્ણ રીતે આત્મસાત થઈ જાય નહીં ત્યાં સુધી તેનામાં માન, ઐશ્વર્ય, શ્રી અને નિશ્ચિત્યનો સંગમ થવા દેવામાં આવતો નહીં. કારણ કે તેમની એકાએક પ્રાપ્તિ થતાં મનુષ્ય ઉન્મત્ત થઈને સંતુલન ખોઈ બેસે છે. તેની બુદ્ધિ ભ્રષ્ટ થઈ જાય છે. તદુપરાંત તેમના સંગમને જોઈને મનુષ્ય પોતપોતાના વર્ણધર્મને છોડીને એ કાર્ય તરફ દોડે છે જેમાં એમનો સંગમ થયેલો હોય છે. આ કારણે જ આજે બધા જ વર્ણના લોકો પોતપોતાના વર્ણધર્મને ત્યાગીને સરકારી નોકરી તરફ આકર્ષાઈ રહ્યા છે અને નીચમાં નીચ કામ કરવામાં પણ સંકોચ અનુભવતા નથી.
(૬) પોતાના વર્ણધર્મ સિવાય કોઈ મનુષ્ય બીજા વર્ણનાં કર્મ કરી શકતો નહીં, કારણ કે આધિજીવિક સિદ્ધાંત અનુસાર વંશપરંપરાગત અને દીર્ધ સંન્નિકર્ષજન્ય અનુકૂળ કર્મ કરવાથી શાંતિ, સરળતા અને કૌશલ્ય પ્રાપ્ત થાય છે અને તેથી વિપરીત કર્મ કરવાથી અશાંતિ, વૈકલ્ય અને વિકૃતિ રહે છે. આથી કહેવાયું છે કે
श्रेयान् स्वधर्मो विगुणः परधर्मात् स्वनुष्ठितात् ।
स्वधर्मे निधनं श्रेयः परधर्मो भयावहः ॥ આ રીતે નૈમિત્તિક, નૈસ્કૃતિક, સાંસ્કારિક આધારો દ્વારા ત્યાગને સહેલો બનાવવાથી અને સામાજિક વિભૂતિસંયમ દ્વારા પ્રત્યેક મનુષ્યને પોતપોતાના વર્ણધર્મમાં પ્રવૃત્ત કરી શકાય છે. પરંતુ સ્વધર્મપાલનની શક્તિ અને પ્રાવીણ્ય સિવાય અને તે શક્તિ અને પ્રાવીણ્યના સદુપયોગ સિવાય સમાજને કોઈ લાભ થતો નથી, હાનિ જ થાય છે. જ્યારે કોઈ વર્ણમાં સ્વધર્મપાલનની યોગ્યતા હોતી નથી ત્યારે સમાજની એવી દશા થાય છે જેવી આજે ભારતની થઈ રહી છે અને જ્યારે વિરાટનો ક્ષય થતાં કોઈ વર્ણમાં સ્વધર્મનો દુરુપયોગ થવા લાગે છે ત્યારે સમાજમાં અનર્થ થઈ જાય છે. બ્રહ્મકર્મના દુરુપયોગથી સમાજ નર્યા મૂર્ણો અથવા પઢતમૂર્ણોથી ભરાઈ જાય છે. ક્ષાત્રકર્મના દુરુપયોગથી સમાજમાં મારકાટ અને લૂંટફાટ થાય છે. વૈશ્યકર્મના દુરુપયોગથી એક તરફ વિવિધ પ્રકારનાં દુર્બસનો અને દુર્વિલાસોનો પ્રચાર થાય છે તો બીજી તરફ લોકો ભૂખે મરવા લાગે છે. શૂદ્ર કર્મના દુરુપયોગથી સમાજ પંગુ બની જાય છે. આથી વર્ણ વિભાગના ઉદેશની સફળતા માટે મનુષ્યોમાં સ્વધર્મપાલનની રુચિ, શક્તિ અને કૌશલ્ય હોવાં જોઈએ. પરંતુ મનુષ્યમાં આવી રુચિ, આવી શક્તિ, આવું
