________________
ચતુર્થ અધ્યાય
દત્રિમક રાજય એને કહેવાય છે જેમાં શાસન એવા વિદેશીઓના હાથમાં હોય છે જેમણે પોતાના દેશ સાથે સંબંધ વિરચ્છેદ કરીને સ્વયંને શાસિત દેશ સાથે જોડી દીધા હોય, જેમ કે ભારતમાં મોગલ રાજય.
વળી દત્રિમક રાજ્યના પણ બે પ્રકાર છે. (૧) ગોધક અને (૨) મહિષધુક
ગોધુક એવા દત્રિમક રાજને કહેવાય છે જે પ્રજારૂપી ગાયને દુઃખ આપ્યા વગર તેની સુખસમૃદ્ધિની ઉપેક્ષા કર્યા વગર તેને દોહીને મળતી વિભૂતિનો ઉપભોગ કરે છે. જેમ કે ભારતમાં અકબરનું રાજ્ય.
મહિષધુક એવા દત્રિમક રાજ્યને કહેવાય છે જે પ્રજાપીડન કરીને પ્રજાના હિતઅહિતની ઉપેક્ષા કરીને બળપૂર્વક નીચોવેલી વિભૂતિનો ઉપભોગ કરે છે. જેમ કે ભારતમાં અલ્લાઉદ્દીનનું રાજય.
દ્રિમુષાયણક રાજ્ય એવા રાજયને કહેવાય છે જેમાં શાસન એવા વિદેશી લોકોના હાથમાં હોય છે જેમનો પોતાના દેશ સાથેનો સંબંધ પૂર્વવત્ રહે છે અને જે શાસિત દેશને પોતાની ભોગ્ય વસ્તુ સમજે છે. જેમ કે આફ્રિકામાં યુરોપીયોની વસાહતો.
વળી દ્રૌમુષાયણક રાજ્યના પણ બે પ્રકાર હોય છે (૧) વિશસિતુક (૨)વ્યાપક.
વિશસિતૃક એવા દ્રૌમુષાયણક રાજ્યને કહે છે જે વિધિપૂર્વક ક્રમશઃ શાસિત જાતિને નષ્ટ કરીને પોતાની જાતિને પુષ્ટ કરે છે. જેવું વૈદિકકાળમાં દસ્તુઓ પર આર્યોનું રાજ્ય હોવનું કહેવાતું હતું.
વ્યાધક એવા દ્રૌમુષાયણક રાજયને કહેવાય છે જે કોઈ પણ ક્રમ વિના, કોઈ પણ નિયમ વિના શાસિત જાતિને નષ્ટ કરીને પોતાની જાતિને પુષ્ટ કરે છે. જેમ કે અમેરિકામાં સ્પેનનું રાજ્ય.
આ બધાં પ્રકારનાં રાજયોમાં સંયોગથી બીજાં પણ અનેક પ્રકારનાં પર રાજ્યો
બને છે.
પરરાજ્યમાં ભેદ હોવાનાં મુખ્ય બે કારણો છે. શાસકોનો પોતાના દેશ સાથેનો સંબંધ અને બીજું શાસિત જાતિમાં વિરાટની અવશિષ્ટ માત્રા. શાસકોના સ્વદેશ સંબંધ અનુસાર તેમનું, શાસિત જાતિ સાથે અર્થવપર્ય હોય છે, કારણ કે જે જે વિદેશી શાસકનો પોતાના દેશ સાથે જેટલો સંબધ ચાલુ રહે છે તેટલું જ તેને પોતાની જાતિનું ભરણપોષણ કરવું પડે છે, અને તેટલા પ્રમાણમાં શાસિત જાતિ સાથે તેનું અર્થવપર્ય હોય છે. જ્યારે વિદેશી શાસકનો પોતાની જાતિ સાથેનો સંબંધ પુરો થઈ જાય છે ત્યારે તેને પોતાની થોડી જ વ્યક્તિઓનું ભરણ પોષણ કરવું પડે છે, નહીં કે સમસ્ત જાતિનું.
