________________
દૈશિક શાસ્ત્ર
૪૫
વસ્તુમાં સંગ ઉત્પન્ન થતો નથી. દમ મનુષ્યમાં વિષયતૃષ્ણા પેદા થવા દેતો નથી. આ બંને ગુણોને કારણે મનુષ્યની બુદ્ધિ સ્વસ્થ રહે છે જેને કારણે તે અર્થના પ્રયોજનને સારી રીતે સમજી શકે છે. અને અનાવશ્યક અર્થસંચય કરવાનું વ્યસન તેને લાગુ પડતું નથી.
૩. નૈમિત્તિક સ્વતંત્રતા
ભાવિક અને નૈસંગિક સ્વતંત્રતાનો ઉપયોગ કોઈ શ્રેષ્ઠ નિમિત્તની સાધનાર્થે થવાથી મનુષ્યમાં પ્રમાદ અને આળસ ન આવે તે નૈમિત્તિક સ્વતંત્રતા કહેવાય છે. આ સ્વતંત્રતાથી મનુષ્યના પ્રાકૃતિક હિતનું પ્રતિઘાતી મોહરૂપી વિઘ્ન દૂર થઈ જાય છે.
આ ત્રણ પ્રકારની સ્વતંત્રતાઓના સંગમથી પૂર્ણ આર્થિક સ્વતંત્રતા બને છે.
માત્ર અર્થપ્રાચર્યથી કોઈને પૂર્ણ આર્થિક સ્વતંત્રતા પ્રાપ્ત થતી નથી. આજે આપણી કોલેજોમાં ભણાવવામાં આવતા અર્થશાસ્ત્રમાં એવો ભાવ જણાય છે કે દ્રવ્યપ્રાચર્યથી પૂર્ણ આર્થિક સ્વતંત્રતા પ્રાપ્ત થઈ જાય છે. કદાચ આ ભ્રમણામાં પડવાને કારણે જ ઈંગ્લેન્ડની આવી ચિંતાજનક આર્થિક દશા થઈ છે. ભલે ઇંગ્લેંડના ભંડાર સોનાથી ભરેલા હોય, ભલે દેશદેશાંતરોના મુગટમણિથી તેનાં પાદપંકજ ઝગમગતાં હોય પરંતુ વાસ્તવમાં તેની આર્થિક દશા સારી નથી. આર્થિક રીતે તે ભારતને આધીન છે. આ આધીનતા તેની આર્થિક કલ્પનાઓની ભૂલનું પરિણામ છે. હવે તેને અન્નની ચિંતા થવા લાગી છે. હવે તેને તેની ત્રીસ લાખ એકર જમીનમાં ખેતી કરવાની ચિંતા થવા લાગી છે. હવે તેને પોતાનાં આનંદવનોમાં બટાટા વાવવાનું સૂઝે છે. આ અર્થશાસ્ત્રનો ચેપ હવે ભારતમાં પણ ફેલાવા લાગ્યો છે અને તેનો અર્થશાસ્ત્રરૂપી સર્ય અસ્તાચળગામી થઈ રહ્યો છે. હવે માત્ર તેની અંતિમ લાલિમા ક્યાંક ક્યાંક જોવામાં આવે છે.
આપણા અર્થશાસ્ત્ર અનુસાર આર્થિક સ્વતંત્રતાનાં મુખ્ય કારણો આ છે. (૧) કૃષિ અને ગોરક્ષાનું ગૌરવ
શરીર યાત્રા માટે મુખ્ય પદાર્થ છે અન્ન અને વસ્ત્ર. એ મુખ્ય રૂપે અથવા ગૌણ રૂપે પ્રાપ્ત થાય છે ભગવતી વસુંધરા પાસેથી. તેમાં કંઈ ઓછું પડે તો તે પૂર્ણ કરે છે ગોમાતા. આ બંન્નેની સેવા કરવાથી માતા અન્નપૂર્ણા સદા પ્રસન્ન રહે છે. સદા ભાવિક સ્વતંત્રતા જળવાઈ રહે છે.
આથી જ આપણા આચાર્યોએ આપણા દેશને કૃષિપ્રધાન અને આપણી જાતિને ગોભક્ત બનાવી છે. આ બન્ને બાબતોએ જ અત્યારે ભારતની લાજ રાખી છે. નહીં તો ભારતમાં અત્યારે કોડીના ત્રણ ગુલામ વેચાતા હોત.
