________________
સમીક્ષાત્મક સંસ્કરણની સમસ્યા
અને “નમાંથી ઉતરી આવેલાં કુળોમાં કે‘’ શાખાના અંતર્ગત નાના વર્ગોમાં પરસ્પર સંમિશ્રણ થયું હોવાનો કોઈ પુરાવો નથી. હવે જો “અને લેખકની મૂળપ્રત (સ્વહસ્તલેખ) અને “જાને લુપ્ત મૂલાદર્શ સમજીએ, જેમાંથી “” અને “ઘ' શાખાઓ વિભાજિત થયેલી છે, તો આ હસ્તપ્રતોનું વંશવૃક્ષ આ પ્રમાણે બનશે?
--
_કિન
+
તે
વ
)
-Hિ
.
જો “” અને “' એકરૂપ છે એમ દર્શાવી શકાય તો “જની જગ્યાએ “'ની સંજ્ઞા મૂકી શકાય.
હવે આપણે આ બધી જ ઉપલબ્ધ હસ્તપ્રતોના પાઠોની ચકાસણી કરીએ અને તેમને ઝીણવટથી પરસ્પર સરખાવીએ. જો આપણને એમ સંતોષ થાય કે ર એ છ ની કેવળ પ્રતિલિપિ જ છે, તો આપણે ટ હસ્તપ્રતની તદન અવગણના કરી શકીએ. અલબત્ત છ માંથી ર પ્રતિલિપિ તૈયાર થઈ તે પછી જે સ્થળે છે ને નુકશાન પહોંચ્યું હોય તેવા પાઠોમાં ટ ને લક્ષમાં લેવી ઘટે.
હવે આપણે , ૩, ૪, ૫, ૩, ૪, ૫, સ, (અને ટ પણ, ઉપર દર્શાવેલી શરત અનુસાર)ના પાઠોના પુરાવાઓને આધારે “T' નું પાઠનિર્ધારણ કઈ રીતે શક્ય છે તે વિષય તરફ આવીએ.
(૧) જે પાઠ આઠેય હસ્તપ્રતો (ટ હસ્તપ્રતનો સમાવેશ કરીએ તો નવેય હસ્તપ્રતો)માં સમાનરૂપે જોવા મળતો હોય તે “મ' નો પાઠ હોવો જોઈએ. પાઠ-સમીક્ષાનો આ મુખ્ય સ્વીકૃત સિદ્ધાંત છે કે જેમને (ઓછેવત્તે અંશે) સ્વતંત્ર હસ્તપ્રતો તરીકે સાબિત કરી શકાય, તેવી હસ્તપ્રતોનો સમાન પાઠ મૂલાદર્શનો મૂળ પાઠ હોવો જોઈએ.
(૨) જો “ક્ષ શાખાના ચારેય ઉત્તરાધિકારીઓમાં એક પાઠ હોય અને “' શાખાની પાંચેય હસ્તપ્રતોમાં બીજો પાઠ હોય તો વંશાનુક્રમ પદ્ધતિનું પ્રમાણ આ બેમાંથી
