________________
va
મહાવીરચરિત –
स्थ
ओ
: Ø ૧, ૧ સ્વસ્થાય > સ્વચ્છાય E
: આ ૨,૧૩ મહાોસો > મહાવાસો Bo
: ૧ ૧, ૪ વાયનિષ્યન્ત - > વાવયનિષ્પન્ટુ - K, Bo, E વગેરે.
3, ४० कल्पापाय > कल्याणाय
U].. : ૫ ૩, ૪૦ પાપાય > ત્યાગાય Md, Mt, Mg
સામાન્ય રીતે આવી ભૂલો ત્યારે થતી હોય છે કે જ્યારે લહિયો એવી પ્રતની નકલ કરતો હોય જેનું લખાણ અપરિચિત હોય અને જેમાં પોતાને પરિચિત લિપિ જેવા જ અક્ષરો યા ચિહ્નો આવતાં હોય પરંતુ ભિન્ન અર્થ દર્શાવતાં હોય. આ રીતે ૪૧ જે મહાભારતના આદિપર્વની શારદા લિપિવાળા નમૂનાની આધુનિક અને અશુદ્ધ પ્રતિલિપિ હોવા છતાં ઠીક ઠીક વિશ્વસનીય પ્રતિલિપિ છે, તેમાં શારદા અને દેવનાગરીના મૂળાક્ષરોમાં કેટલાક અક્ષરોમાં દેખાતી ભ્રામક સમાનતામાંથી પેદા થતી અવ્યવસ્થા દૃષ્ટિગોચર થાય છે. લહિયો ઘણી વાર # ને બદલે મ, તા ને બદલે ૩, થ ને બદલે હૈં (આમ તથા ને બદલે ૩), ૠ ને બદલે હૈં, મ અથવા 7 ને બદલે જ્ઞ, નીચે જોડેલા ‘વ'ને બદલે ૩ કાર, વૃ બદલે વ્ય, ત્ર ને બદલે તુ, ત્રને બદલે ત્ત, ન્ય ને બદલે ય, ત્ત્વ ને બદલે શ્રુ, નીચે જોડેલા ત ને સ્થાને ૩ કાર, ત ને સ્થાને ત્ર, જ્ય ને બદલે હૈં વગેરે લખે છે. ભારતીય પુરાલિપિશાસ્ત્ર પરના કોઈ પણ સારા પુસ્તકમાંથી જુદી જુદી લિપિઓમાં પ્રચલિત વિભિન્ન વર્ણોની સંપૂર્ણ વિગતો પ્રાપ્ત થશે. આ પરથી એક જ લિપિમાં જેમાં એકને સ્થાને બીજો વર્ણ ભૂલથી મુકાઈ જવાની સંભાવના રહે તેવા વર્ણોની તથા જુદી જુદી લિપિઓમાં દેખીતી રીતે સરખા હોય પરંતુ જુદો અર્થ દર્શાવતા હોય એવા વર્ગોની સૂચિ તૈયાર કરી શકાય.
ભારતીય પાઠ-સમીક્ષા
य
<
(જી) અક્ષરો યા વર્ણોનો લોપ ઃ ખાસ કરીને વર્ણની ઉપર લખાતાં સ્વરચિહ્નોનો લોપ, જેનું એક ઉદાહરણ ઉપર દર્શાવ્યું છેઃ વસો ૮ વોસો. મહાભારત ૧,૧૪૨,૨૫ પૃથૈવ સો વિનતિને સ્થાને D માં વિનસિ` એમ પાઠ છે. સરખાવો TGવિનશિષ્યત્તિ. આ ભૂલ શ્રુતિદોષને કારણે પણ હોઈ શકે.
€
વર્ણલોપનાં ઉદાહરણો - રામાયણ ૧,૨૮: યે મક્રિષયવાસિન: D માં ય ઊડી ગયો છે અને વિષવાસિનઃ એવો પાઠ છે. A માં યે ને સ્થાને ૬ સમજવામાં આવ્યો છે અને તેને ઉડાવી દેવામાં આવ્યો છે. ૧,૫: નાનાનાનિવાસિન: અહીં D, માં 7 નો લોપ થયો છે. આ લોપ નજીકના વર્ણોની અસરને કારણે થયો હોવા સંભવ છે. અને જો એમ હોય તો આને નીચે દર્શાવેલા (જુઓ નીચે (૬)) Homoiographon ના ઉદાહરણ તરીકે આપવું પડે.
