________________
બધામાં હા ને સ્વીકાર. તેઓ મહાવીરના સિદ્ધાંતોને ભણ્યા નથી, તેને સમજ્યા નથી, માટે જ આવા ગોટાળા કરે છે. સ્યાદ્વાદ એ કાંઈ ફેરફુદરડીવાદ નથી.
ઘણા અત્યારે એમ કહે છે કે પ્રભુએ અનેકાન્તવાદ સ્થાપ્યો છે, તો આપણે બધા શું કામ ખોટા ઝઘડામાં પડીએ છીએ? બધા જ જો અપેક્ષાએ સાચા હોય તો તેમાં આપણે જ સાચા છીએ તેમ પકડવાની શું જરૂર? મૂર્તિપૂજા સાચી જ છે એમ કહીશું તો એકાન્તવાદ આવી ગયો કહેવાશે. આ વિધાનો ઘણા સારા લેવલના લોકો કરતા હોય છે.
ડો. રાધાકૃષ્ણને ઇન્ડિયન ફિલોસોફીમાં જૈન દર્શનના અનેકાન્તવાદના સિદ્ધાંત ઉપર પૃથક્કરણ કર્યું છે. પરંતુ તેમના લખાણ ઉપરથી દેખાય કે પોતે જ આ સિદ્ધાંત સમજયા ન હતા. આમ પાછી તેમની વૈશ્વિક સ્તરના વિદ્વાન તરીકેની નામના ગણાતી. તેની જેમ ગાંધીજીના લખાણ ઉપરથી પણ સમજાય કે તેઓ પણ આ સિદ્ધાંતને સમજી શક્યા નહોતા.'
એકાન્તનો અર્થ એવો નથી કે એક જ તરફી આગ્રહ, અને બધી વસ્તુનો સ્વીકાર તે અનેકાન્તવાદ, તેવું નથી. એકાન્ત એટલે એકતરફી દૃષ્ટિકોણ.
જેવી રીતે એક સિક્કાની એક બાજુ જોઈને આખા સિક્કાનો અભિપ્રાય આપો તો તે ખોટો ઠરે, જેમ મકાન પણ ફક્ત આગળથી જોઇને સ્ટેટમેન્ટ કરો, તો મકાનની પૂરેપૂરી માહિતી આવે ખરી? એક દષ્ટિકોણથી આંશિક સત્ય આવે, પરંતુ સર્વાગી દષ્ટિકોણથી જુઓ તો જ પૂર્ણ સત્યને પામી શકાય. દરેક વસ્તુમાં ઍક-બે ગુણધર્મ નથી, પ્રત્યેક પદાર્થ અનંતા ગુણધર્મોથી પરિપૂર્ણ છે, માટે સાચું મૂલ્યાંકન કરવા માટે એક દૃષ્ટિકોણ ન ચાલે.
પદાર્થોમાં સમાનતા અને અસમાનતા બંને એક સાથે રહેલા છે?
દા.ત. આ બે થાંભલા ઊભા છે. તેને તમે ગંભીરતાથી કહી શકો કે તે બન્ને જુદા છે. કારણ કે તે જુદા જુદા જ ઊભા છે. તમે આગળ કહેશો કે જુદા કહેવાનું કારણ શું? તો કહેશો કે તેમાં અસમાનતા છે. અસમાનતા કઈ રીતે? તે એ કે જે ઇંટચૂનાથી એક થાંભલો બન્યો છે, તેના સિવાયના બીજા ઇંટચૂનાથી બીજો થાંભલો બન્યો છે.
તેવી જ રીતે ધારો કે બે ચિત્રો છે. એક મંદિરનું છે, બીજું કુદરતી દશ્યનું છે. આ બંને ચિત્રો જુદાં છે. એકમાં મંદિરનું વર્ણન છે, જયારે બીજામાં નદીનું, પર્વતનું વગેરેનું વર્ણન છે. બન્નેનું પૃથક્કરણ કરી શકાય તેવો તફાવત છે. આ ખાલી જુદાં જ છે કે, સાથે તેમાં સમાનતા પણ છે? જેમ કે બનાવનાર એક જ ચિત્રકાર છે, તેણે બન્ને ચિત્રમાં એક જ સરખું કપડું, રંગો, પીંછીનો ઉપયોગ કર્યો છે, માટે તેમાં સમાનતા છે; કાંઈ તેમાં સંપૂર્ણ અસમાનતા નથી. તેની
*
* * *
* *
*
*
* * *
* *
*
* *
* *
*
* * * * * * * * : અનેકાંતવાદ
૧૪
