________________
માટે કઈ ભૂમિકાએ તે જ પ્રવૃત્તિ કર્તવ્ય થશે, કઈ ભૂમિકાએ અકર્તવ્ય થશે; આ ખ્યાલ ન હોવાના કારણે જ ગોટાળા કરો છો.
* તમારા અધિકાર ઉપર કોઈ તરાપ મારે તો તે શાંતિથી સહન કરવું તે ગુણ છે, જ્યારે બીજાના અધિકાર ઉપર કોઈ તરાપ મારે તે વખતે તમે શાંત રહો તો દોષ છે. પ્રશ્નથી વિષયાંતર થઈ ગયું છે, પણ સ્પષ્ટતાથી સમજવા બીજું દષ્ટાંત વિચારી લઈએ.
પાંડવચરિત્ર-મહાભારત-રામાયણ વગેરે ગ્રંથોમાં પાંડવ-કૌરવ વગેરેનું યુદ્ધ પ્રસિદ્ધ છે. રામ-રાવણ, પાંડવ-કૌરવ ધર્માત્મા સજ્જનો હતા. આ બન્નેનાં યુદ્ધ લડાયાં, પણ તેમાં તફાવત ક્યાં પડ્યો? આ વાત આપણે જૈન શાસન પ્રમાણે કરીએ છીએ. ..
રામ-રાવણનું યુદ્ધ તે ધર્મયુદ્ધ હતું. કારણ શું? રાવણ મહાસતી સીતાનું અપહરણ કરીને ઉપાડી ગયો છે. શીલની રક્ષાનો પ્રસંગ છે, માટે તેને છોડાવવી જ પડે, ન છોડાવે તો તે ફરજ ચૂકે છે. લાખો મરે છતાં યુદ્ધનો સ્વીકાર કરવો જ પડે. પણ જો રામે આ મારી પત્ની છે, તેવી મમતાથી યુદ્ધ કર્યું હોત તો પાપ લાગે, પણ તેમણે મમતાથી યુદ્ધ નથી કર્યું..
જ્યારે પાંડવ-કૌરવના યુદ્ધમાં તો પાંડવોનું સામ્રાજ્ય જુગાર દ્વારા કૌરવોએ પડાવી લીધું છે, શરત તરીકે જંગલમાં મૂક્યા છે, ૧૨ વર્ષ પછી પણ કૌરવો રાજય આપવાની ના પાડે છે. જો તેઓ એમને એમ આપી દે તો પાંડવો લડવા તૈયાર નથી, પરંતુ દુર્યોધને યુદ્ધની જ વાત કરી છે. અહીંયાં સ્વાર્થ ખાતર યુદ્ધ હોવાને કારણે તેને ધર્મયુદ્ધ ન કહેવાય. ધારો કે તમારા ઘરમાં ભાડુઆત માલિક બનીને બેસી જાય, અને તે વખતે તમે કોર્ટમાં જાઓ, તો શું ધર્મ કર્યો કહેવાય? તમને કોઇએ અન્યાય કર્યો, અને તેની સામે મચક ન આપવી અને લડવું તેનું નામ ધર્મ?
સભા:- તેમાં સાંસારિક ફરજો આવે ને?
સાહેબજી:-પોતાના પ્રત્યેની ફરજ કે બીજાના પ્રત્યેની ફરજ? હા, પણ તમે એમ કહો કે “મને સંપત્તિ ન મળે તો મંજૂર છે, પણ મારા આશ્રિતો ન સિદાય તે માટે લડીએ છીએ, બાકી બીજા ઉદ્દેશથી લડતા નથી”, છતાં પણ ફરજ આવે ક્યાં ? ફરજ એટલે શું? ફરજ પણ
ક્યાં સુધી આવે? આ બધાના ખુલાસા છે. તમે ગમે તેમ ફરજના નામે ઘાલમેલ ન કરો. ધર્મની વ્યાખ્યા શું? પરાર્થ કે પરમાર્થ ધર્મ છે, સ્વાર્થ ક્યાંય ધર્મ નથી. તમને અન્યાય થાય ત્યારે ઊકળી ઊઠો ખરા?
*
* * *
*
* * *
*
* * *
*
* *
* *
*
* *
* * * ૩૮
* ·
જ ર જ અનેકાંતવાદ
