________________
તમામ દોષો મૂકો તો તેમાં કદાગ્રહદોષ ચડી જાય, કારણ કે કદાગ્રહદોષ એ ભારે દોષ છે. સત્ય તત્ત્વને સમજવા માટે કે સાચી આરાધના કરવા માટે, આ કદાગ્રહવાળી વ્યક્તિ ગેરલાયક ઠરે છે. આનાં શાસ્ત્રમાં હજારોદષ્ટાંતો છે. કદાગ્રહના કારણે જીવો પતિત થઈને તળિયે પહોચ્યા છે. ક્રોધ-અહંકાર-રાગ-દ્વેષ-ઇર્ષા એટલા ભયંકર નથી, પરંતુ આ કદાગ્રહતો બહુજ ભારે દોષ કહ્યો છે. આના કારણે જ અનંત આત્માઓ સંસારમાં રખડે છે. “હું જે કહું તે જ સાચું” તેમાં અપેક્ષા જોડવાની નહિ, તે ચાલે ખરું? પણ જો અપેક્ષા સાચી જોડો તો વાંધો નહિ.
આંધળાને પગની અપેક્ષાએ હાથી થાંભલા જેવો છે. અહીં પગની અપેક્ષા સાથે રાખીને બોલો તો બરાબર છે, પણ નિરપેક્ષપણે આ વિધાન કરો તો ખોટું ઠરે. એક આમ કહે, અને બીજા આમ કહે, તો ઝઘડા જ થાય ને? તેની જેમ છએ આંધળાઓએ જુદું જુદું કહ્યું છે; પણ તેમાં સાથે અપેક્ષા ન લગાડી હોત તો અંદર અંદર ઝઘડી પડે અને મરતાં સુધી પણ હાથીના આકારને સમજી શક્યા ન હોત. માટે તમે નિરપેક્ષ બનો તો કદાગ્રહ આવે છે. •
સ્યાદ્વાદષ્ટિ કેળવવી હોય તો સ્વભાવ કેવો કેળવવો જોઈએ? જૈન શાસ્ત્રો ભણ્યા પછી પણ, બીજા ધર્મોની કોઈપણ વાત સાચી હોય તો વિચાર કરવાનો, અને ખીંટી હોય તો જ તેનું ખંડન કરવાનું છે; પરંતુ બધાનો શંભુમેળો કરવાની આપણા શાસ્ત્રમાં વાત નથી. કોઇની પણ વાતમાં તથ્ય શું છે, તે સમજવાની તૈયારી રાખવાની દુશ્મન પણ જો સાચી વાત કરે તો સ્વીકારવાની છે. તમને ભલે વ્યક્તિ સાથે વિરોધ હોય પણ સત્ય સાથે વિરોધ તો ન જ જોઈએ; કેમ કે આવો આત્મા કદી પણ સાદ્વાદની દૃષ્ટિ પામી શકતો નથી, કારણ કે તેનામાં પૂર્વગ્રહ નક્કી થઈ જાય છે.
સભા:- પૂર્ણ સત્યની પ્રતીતિ થઈ ગયા પછી, આંશિક સત્યને પકડવાની શું જરૂર?
સાહેબજી - તમે વિચારો, પૂર્ણ સત્યની પ્રતીતિ ક્યારે પામશો? જ્યારે કેવળજ્ઞાન પામશો ત્યારે. અત્યારે આપણે અજ્ઞાની છીએ, માટે આપણને આંધળાની ઉપમા આપી છે. કેવળજ્ઞાની જ પૂર્ણ છે. આપણે આંશિક સત્યને જ સમજી શકીએ, પૂર્ણ સત્યને સમજવા આપણી પાસે એકમાત્ર માધ્યમ પૂર્ણ જ્ઞાનીનું વચન જ છે; પછી ભલે આપણે જ્ઞાની છીએ તેમ ફાંકો લઈને ફરીએ તે જુદી વાત છે. આ દુનિયા ઘણી વિશાળ છે, તેમાં દેખાતી દુનિયા વિષે પણ તમારું જ્ઞાન વધારે કે અજ્ઞાન વધારે ? અને તે પણ પાછું કેટલા ગણું?
સભા:- અજ્ઞાન જ વધારે ને?
સાહેબજી:- જે તમે જોયું નથી તેનું તો અજ્ઞાન જ છે, તે તો તમે સમજી શકો છો. એક જે સો સો
જ તે ય ર લ ક ર સ ક લ ક ટ ટ સ . * * છો # # ૪૪
અનેકાંતવાદ
