________________
જેમ એક આંગળીએ જરા ચપ્પ વાગ્યું છે અને તે દુઃખને હળવું કરવા, બીજી બાજુની આંગળીને વધારે ચપ્પ વગાડો, એટલે પેલી પીડા હળવી લાગશે; તેમ એક દુઃખને હળવું કરવા બીજું મોટું દુઃખ ઊભું કરો છો, જેથી પેલું દુઃખ હળવું થાય છે. એટલે જેટલા રાગ-દ્વેષ ઊભા કરો એટલાં નવાં દુઃખો ઊભાં થાય. પુદ્ગલના અનુભવથી થતાં દુઃખો જુદાં છે, અને તેમાં પાછાં રતિ-અરતિથી થતાં દુઃખો જુદાં છે. વીતરાગને મનનાં દુઃખ ન હોય. અશરીરીને મનનાં દુઃખ ન હોય, અને પુદ્ગલનાં દુઃખ પણ ન હોય. જયાં સુધી શરીરને પુદ્ગલનો અનુભવ છે ત્યાં સુધી પુદ્ગલનાં દુઃખ આવે. તેમાંથી મુક્ત ક્યારે થશો? જ્યારે પરનો નાતો છોડશો ત્યારે. મનનાં દુઃખ નથી તે વીતરાગ છે, મનનાં અને શરીરનાં દુઃખ નથી તે સિદ્ધ છે.
અનેકાંતવાદ વિશ્વવ્યાપી સિદ્ધાંત છેઃ
હવે આપણે મૂળ મુદ્દા ઉપર આવીએ. કદાગ્રહથી મુક્ત થશો તો જ વિકાસમાર્ગમાં આગળ વધી શકશો. અનેકાન્તવાદ એ જ સમકિત પામવાનું સાધન છે. સમકિત પામવાનો રાજમાર્ગ આ જ છે. સમતા પામવા માટે પણ આ જ રાજમાર્ગ છે. વિષમતામાંથી બહાર આવો એટલે સ્યાદ્વાદ, રાગ-દ્વેષ, વિષમતા એ એકાંતવાદજન્ય છે. પૂર્ણ રીતે જીવની દૃષ્ટિ અને કાનમય બને તો જ તે જીવ કલ્યાણ માર્ગમાં ચઢી શકે છે. પૂ.આ. શ્રીસિદ્ધસેનદિવાકરસૂરિએ કહ્યું છે કે “આ જગતની કોઇ પણ પ્રવૃત્તિ એવી નથી કે જે સ્યાદ્વાદના સિદ્ધાંત વગર થઈ શકે.”
અહીંયાંથી ઊભા થવું હોય, કપડાં પહેરવાં હોય, રસોઈ કરવી હોય બધા માટે સ્યાદ્વાદ જોઈશે, કપડાં ધૂઓ તો પણ; જેમકે તમે એક કપડું લીધું, તે ગંદું છે કે ચોખું છે? જો મૂળથી તે કપડું ગંદું હોય તો તેને લાખ વાર ધોશો તો પણ ચોખ્ખું નહિ થાય. ત્યારે તમે કહેશો કે મૂળથી ગંદું નથી પણ આગંતુક ગંદકી ધૂળ લાગવાથી આવી છે; માટે તે અપેક્ષાએ કપડું ગંદું છે અને મૂળની અપેક્ષાએ ચોખું પણ છે. મૂળથી ગંદું ન હોય પણ નૈમિત્તિક ગંદકી હોય તો ગંદકીને કાઢવી પડે. માટે કપડાં ધોતાં પણ અનેકાન્તવાદ સ્વીકારવો પડે.
જીવનની એકે એક પ્રવૃત્તિમાં સ્યાદ્વાદ વગર જીવન ચાલી ન શકે, અને તમારો આખો વ્યવહાર આ સિદ્ધાંત પર જ ચાલે છે; પણ તમે તત્ત્વથી અજ્ઞાન છો માટે સમજી
ક
ક ક ર લ સ હ ટૂંક
ો ૌ
# # # # અનેકાંતવાદ
