________________
નથી. માર્ગદર્શન એ સાચી ક્રિયાનું અનુસરણ છે. આનાથી જ્ઞાનને વધુ મહત્ત્વ નથી મળતું. “મારા પ્રથમ ઘઃ” એમ વ્યવહારનય કહે છે.
પહેલાં ક્રિયા કરતાં કરતાં પછી જ્ઞાન મેળવતા જવાય છે. ધર્મના ક્ષેત્રમાં કોઈ આવેતો અમે કાંઈ સીધા તેમને શાસ્ત્ર ગોખવા બેસાડીએ છીએ? કહીએ કે તું દર્શન કર, વંદન કર, પૂજા-ભક્તિ કર. આનાથી જો કોઈ ક્યારેક સદ્ગુરુ પાસે આવતો રહેશે તો જ્ઞાન પામી શક્યું. જ્ઞાન જોઈતું હોય તો પણ પહેલાં ક્રિયા કરવી પડે છે. સ્કૂલમાં જાઓ છો, ટયુશન લો છો, આ બધી ક્રિયા જ કરો છો ને? ઘરે બેઠાં જ્ઞાન મળશે? માટે જ્ઞાનના ક્ષેત્રમાં પણ પહેલી બોલબાલા ક્રિયાની જ છે. ડૉક્ટરનું જ્ઞાન લેવા માટે પણ ભણવારૂપ ક્રિયા કરવી પડે છે. માટે મગજમાંથી ઊંધો તમારો કચરો કાઢી નાંખો. ધર્મનો પાયો જ ક્રિયા છે. વ્યવહારનય પાસે સર્વત્રક્રિયામાર્ગને સ્થાપિત કરી શકીએ તેવી સચોટ દલીલો છે.
જ્ઞાન-ક્રિયામાં સ્યાદ્વાદઃ જ્ઞાનનયઃ
હવે તેની સામે નિશ્ચયનય કહેશે આ વાત ખોટી છે. ખરેખર ક્રિયાનું મહત્ત્વ નહિ, જ્ઞાનનું મહત્ત્વ છે. આત્મકલ્યાણના માર્ગમાં જ્ઞાનથી જ ઉદ્ધાર થાય છે. મોક્ષ પણ જ્ઞાનથી જ થાય છે. અજ્ઞાની કદી તર્યો નથી, તરવાનો નથી. માટે જ્ઞાની બન્યા વગર છૂટકો નથી. નિશ્ચયનયની દલીલો સાંભળવા જેવી છે, અપેક્ષાએ નિશ્ચયનય પણ સાચો છે. '
વ્યવહારનય કહે છે ક્રિયા એ જ આત્મકલ્યાણનું સાધન છે, નિશ્ચયનય કહે છે જ્ઞાન એ જ આત્મકલ્યાણનું સાધન છે. નિશ્ચયનય કહેશે ક્રિયા કરી કરીને ઊંધા વળી ગયા છતાં પણ તર્યા નથી. અનંતીવાર ધર્મની આરાધના કરી પણ સાચું જ્ઞાન નહોતું, માટે જ સંસારમાં રખડીએ છીએ. સંસારના ક્ષેત્રમાં પણ વગર જ્ઞાને ક્રિયા કરો તો શું થાય ? દા.ત. કપડાં ધોતાં ન આવડતું હોય અને ધોવા બેસાડે તો શું કરે? કપડાં જ ફાડી નાંખે ને? વગર જ્ઞાને ક્રિયા કરવા જાય તો શું થાય? તેવી રીતે રસોઈ બનાવવાની બધી સામગ્રી, સગવડ આપો અને કહો કે રસોઈ બનાવી નાંખ. પણ જો રસોઈ બનાવતાં ન આવડતું હોય તો શું બનાવે? કદી ન ચાખી હોય તેવી વાનગી નવી બનાવે ને? જેમ ધંધામાં સમજણ ન હોય તો મૂડી ખોઈ નાખે કે કમાઈને ઘરે આવે? માટે વગર જ્ઞાને ચાલે ખરું?
જ્ઞાન વગરની ક્રિયા વિપરીત ફળ આપે છે. પરંતુ ખરી ક્રિયા કરવી હોય, સાચું ફળ મેળવવું હોય તો જ્ઞાન વગર ચાલે નહિ. અજ્ઞાનથી ક્રિયા કરીને ભવો એળે ગયા
* *
* *
*
* * * *
* * *
* * * *
* *
* *
*
* * અનેકાંતવાદ
૧૪૬
