________________
માને છે. તેમને પૂછીએ કે આત્મા બળવાન ? તો કહેશે હા, આત્મા બળવાન છે. હવે જો આત્મા બળવાન છે તો પછી કર્મના પંજામાં તે ફસાયો કઈ રીતે ? અને જો કહે કે આત્મા નબળો, તો પછી આત્મા કર્મના પંજામાંથી છૂટશે કઇ રીતે ? આ બધાનો તેઓ જવાબ આપી શકશે નહિ. તમે પણ વ્યવહારમાં જીવો છો કેમ ? કારણ તમે એકાન્તવાદી નથી. પણ ધર્મમાં તમારે ગડમથલ બહુ જ છે કે કર્મ હશે તેવું થશે, અમે પરવશ છીએ, કર્મને આધીન છીએ, અને આ એકાન્તે માની લીધું છે. માટે જ સાધનામાં આગળ નથી વધી શકતા.
સભા ઃ- પણ સાધનાથી કલ્યાણ કરી લઈએ તો પુણ્યની શી જરૂર ?
સાહેબજી :- તમારો આત્મા નબળો છે, તેથી તેને સહાય માટે પુણ્યકર્મની જરૂર છે. સબળા એવા આત્માને પુણ્યકર્મની જરૂર નથી, પણ આત્મા સંપૂર્ણ સબળો તો મોક્ષમાં જ થશે. એટલે અત્યારે સાધના કરવા પુણ્યકર્મની જરૂર છે. હું ચેતન તરીકે સ્વતંત્ર છું, માટે સાધનાવિષયક પુરુષાર્થ કરવાનો છે; તેમ પરતંત્ર પણ છું, તેથી સાધનામાં આગળ વધવા પુણ્યકર્મ આદિની સહાય પણ જોઈશે. એટલે સ્યાદ્વાદ આવ્યો.
આત્મા મૂળથી કાંઈ નબળો નથી, પણ અપેક્ષાએ નબળો છે. આત્માની કેટલી સ્વતંત્રતા છે, ક્યાં પુરુષાર્થ કરવાનો છે, તેનો ખ્યાલ હોય; અને જ્યાં આત્માની પરતંત્રતા છે, ત્યાં પણ તેને ખબર પડે તો તે પ્રમાણમાં તે પુરુષાર્થ કરી શકે; આ માટે સ્યાદ્વાદની સમજ પહેલી જોઈશે. બધે સ્યાદ્વાદ દૃષ્ટિથી વિચારવાનું છે.
સભા ઃ- હવે વિચારીને કરશું.
સાહેબજી :- આટલો સમય નથી કર્યું, તેનું કારણ શું
સભા ઃ- અત્યાર સુધી સમજણ નહોતી.
સાહેબજી :- જો અનેકાન્તવાદને સમજો તો તત્ત્વને વિચારતા થવાય અને તેના ઉપર ઊહાપોહ કરો એટલે સૂક્ષ્મ તત્ત્વને પણ પકડી શકો.
સામાચારી પ્રકરણગ્રંથમાં પૂ. ઉપાધ્યાયજી મહારાજે સામાયિકમાં પણ સ્યાદ્વાદ બતાવ્યો છે. સામાયિકમાં સાત નય બતાવ્યા છે. પૂજામાં પણ બધા નયો બતાવ્યા છે. અરે, એટલે સુધી
કે અહિંસાની વ્યાખ્યામાં પણ સાત નયો બતાવ્યા છે. હિંસા કોની, અહિંસા કોની, હિંસાની
વ્યાખ્યા શું, અહિંસાની વ્યાખ્યા શું, વગેરે બતાવ્યું છે.
米米米
૧૨૪
અનેકાંતવાદ
