________________
એ બધું શું છે? ક્રિયા જ છે ને? જ્ઞાન માટે પણ પહેલાં ક્રિયા કરવી પડશે. કોઈ પણ વસ્તુનું ફળ મેળવવું હોય તો તેનું સાધન ક્રિયા જ છે. તમારે ફળ જોઈએ છે કે ખાલી વાતો જ કરવી
છે ?'
સભા:- માટે જ પહેલાં આચાર, પછી ઉપદેશ.
સાહેબજી:- વ્યવહારનયની પણ બધી વાતો વજૂદવાળી છે. ભલે ધર્મના ક્ષેત્રમાં જ્ઞાન નથી, સમજણ ઓછી છે, લક્ષ્ય પણ સ્પષ્ટ નથી; પણ જો વિધિપૂર્વકની ક્રિયા કરશે તો કલ્યાણ નક્કી છે. પણ જે વ્યક્તિ ગમે તેટલું જાણે-વિચારે થોથાંનાં થોથાં ઉથલાવી દે, ભણીને પારંગત. થાય પણ જો ક્રિયા ન કરે તો રતીભાર ફળ નથી મળતું. મગજમાં આ બધી વાતો ઊતરે છે?
સભા:- અત્યાર સુધી નહોતી ઊતરતી.
સાહેબજી:- એટલે તમે તીર્થંકરના શાસનનો, સ્યાદ્વાદનો સ્વાદ મેળવતા નહોતા. તમને ઉપવાસ માટેનું જ્ઞાન ન હોય તો પણ તમે અમારી પાસે પચ્ચખાણ લેવા આવો તો અમે આપીએ છીએ. શું જ્ઞાન હોય તો જ તે પચ્ચખ્ખાણ લે? અમે પચ્ચખાણમાં શું બોલીએ છીએ તેની તમને સમજણ છે? કે પછી તે વખતે મારા મોં સામે જ જોતા હો છો? હું તે વખતે શાની પ્રતિજ્ઞા આપું છું તેનું જ્ઞાન હોય છે? જો જ્ઞાન વગર ફળ ન મળતું હોય તો મારે કહેવું પડે કે પહેલાં ભણો, પછી પચ્ચખ્ખાણ લેવા આવજો. એમને એમ ઉપવાસ કરીને રતીભાર લાભન મળે, તો શું એવા ફળ વગરના ઉપવાસ કરાવવામાં અમે રાજી છીએ? જો પચ્ચષ્માણ અનુસાર ક્રિયા કરે તો ફળ મળે છે. તેથી વ્યવહારનયનું વિધાન સત્ય છે.
સભા - “પ્રથમ જ્ઞાનને પછી અહિંસા" તે કેવી રીતે ? ..
સાહેબજી ઃ- “પ્રથમ જ્ઞાન ને પછી અહિંસા” તે કયા નયનું વિધાન છે? આ વ્યવહારનયનું વિધાન નથી. માટે જ બધે સ્યાદ્વાદ આવશે.
કોઈ પૂછે કે જ્ઞાનથી મોક્ષ છે? કે ક્રિયાથી મોક્ષ છે? જ્ઞાન પહેલું કે ક્રિયા પહેલી? જ્ઞાનનું ફળ મોક્ષ છે? કે ક્રિયાનું ફળ મોક્ષ છે? ત્યારે એમ કહી શકાય કે અપેક્ષાએ ક્રિયાથી. મોક્ષ છે, અપેક્ષાએ જ્ઞાનથી મોક્ષ છે. એટલે સ્યાદ્વાદ આવશે.
વ્યવહારનય કહે છે, કોઈ આત્મા ક્રિયા વગર મોક્ષે જવાનો નથી, ત્યારે નિશ્ચયનય કહે છે વગર જ્ઞાને કોઈનો મોક્ષ થયો નથી. અહીં બંનેની અપેક્ષાઓ સમજવી પડે.
*
*
* *
*
*
*
*
*
* *
*
*
*
* *
*
*
*
*
* ૧૩૪
* * * *
અનેકતes
