________________
કારતક સુદ -૪, તા. ૬-૧૧-૯૪, રવિવાર, ચોપાટી.
અનંત ઉપકારી અનંત જ્ઞાની શ્રી તીર્થંકર પરમાત્મા જગતના જીવમાત્રને અનેકાન્તદષ્ટિથી વ્યાપ એવા આરાધનાના માર્ગને ઘોષિત કરનારા ધર્મતીર્થની સ્થાપના કરે છે.
મહાપુરુષોની દૃષ્ટિએ જેને પણ આત્મકલ્યાણનો માર્ગ પકડવો હોય તેણે સ્યાદ્વાદ સિદ્ધાંત પકડવો અનિવાર્ય છે. તેનાથી જ સાચો આત્મકલ્યાણનો માર્ગ નિશ્ચિત થઈ શકે છે. અન્ય ધર્મો તેમના અનુયાયીઓને માર્ગ બતાવતા હોય છે, પણ તેને સ્પષ્ટ રીતે સમજાવવા માટે તેમની પાસે સ્યાદ્વાદ કે નયવાદ નથી. - તેઓને કોઈ પૂછે કે આત્માનું શ્રેય કરવામાં ઈશ્વરકૃપા કારણ છે કે સાધના કારણ છે? જો તેઓ એમ કહે કે આત્માનું શ્રેય કરવામાં ઈશ્વરકૃપા જ કારણ છે, તો પછી તેઓને એમ પૂછીએ કે તો સાધના કરવાની શું જરૂર? અને જો એમ કહે કે સાધના કારણ છે, તો પછી ઈશ્વરકૃપાની શું જરૂર? જો ભૂશ્વત્કૃપા વગર ઉદ્ધાર થતો હોય, તો એકલા પુરુષાર્થથી કામ ચાલી જાય. પણ ક્યારેય એવું બનતું નથી. માટે સ્યાદ્વાદ મૂકવો જ પડે. અપેક્ષાએ આત્મકલ્યાણ માટે ઈશ્વરકૃપા કારણ છે, અપેક્ષાએ સાધના કારણ છે.
ભાગ્યથી વિકાસ કે પુરુષાર્થથી વિકાસ? તેમાં પણ એકાન્તવાદી જવાબ નહિ આપી શકે. કોઈ પણ ગુણનો વિકાસ કરવા માટે તે ગુણનું જ્ઞાન આવશ્યક છે અને તે ગુણની સાધક ક્રિયાનું પણ મહત્ત્વ છે. એટલે પ્રશ્ન એ થશે કે જ્ઞાન પહેલું જરૂરી કે ક્રિયા પહેલી જરૂરી? જ્ઞાન અને ક્રિયા આ બન્નેમાં વધારે મહત્ત્વ કોનું? પ્રથમ આવશ્યકતા જ્ઞાનની કે ક્રિયાની? સ્યાદ્વાદથી વિચારવાનું આવશે. ..
ક્રિયાનય : મોક્ષમાર્ગમાં શરૂઆતથી અંત સુધી ક્રિયા અનિવાર્ય છે:
હવે વ્યવહારનય તો ક્રિયાને-આચારને મોક્ષનું સાધન કહે છે, જ્ઞાનને મોક્ષનું સાધન નથી કહેતો. આજ સુધી મોક્ષે ગયા છે તે બધાએ ક્રિયાનું જ આલંબન લીધું છે. માટે પ્રથમ આપનાવવા લાયક ક્રિયા જ છે, આમ વ્યવહારનય કહે છે; અને આ વાત આપણે આગળ
જ
ય સ હ
ક
ક જ રોલ ક ક ર
સ લ
છ જ
જ & જ રોય જો અનેકાંતવાદ
જ જ
૧૪૧
