________________
નથી. એકાન્ત કર્મને બળવાન માનનારને આરાધના શું કામ કરવાની તેનો કોઈ જવાબ રહેશે નહિ અને એકાત્તે આત્મા બળવાન માનનારને પણ સાધના કરવાની જરૂરીયાત રહેતી નથી, તેથી સાધના નકામી જશે. માટે બધે અપેક્ષા આવશે.
નવતત્ત્વમાંનું એક તત્ત્વ એવું નથી કે જેમાં સ્યાદ્વાદ વણેલો ન હોય. કોઈપણ વ્યાખ્યા, વિવેચન બધામાં સ્યાદ્વાદષ્ટિ જોઈએ જ. જૈન શાસનના આચાર, સિદ્ધાંત, વિચાર, પ્રવૃત્તિ બધામાં સ્યાદ્વાદ આવશે. જો તેને કાઢી લેશો તો બધો સાર નીકળી જશે. જેમ દેહમાંથી પ્રાણ નીકળી જાય પછી દેહની શું કિમત? ઘરના માણસો પણ રાખે ખરા? પ્રાણ છે ત્યાં સુધી જ તેની કિંમત છે, તમારા માટે કે બીજાના માટે. તે જ રીતે સ્યાદ્વાદ એ જૈન શાસનનું હાર્દ છે.
સ્યાદ્વાદ અપ્રતિમ સિદ્ધાંત છે, જેની તોલે કોઈ ન આવે. આનાથી જ જૈન શાસન લોકોત્તર શાસન છે. આ સ્યાદ્વાદ ન હોત તો શાસનની અદ્વિતીયતા સ્થાપિત ન થાત. તમને તીર્થકરના ઉપકારની અદ્વિતીયતાનો આના દ્વારા ખ્યાલ આવે છે? આ સિદ્ધાંતની મહાપુરુષોએ ગૌરવ સાથે બે મોઢે પ્રશંસા કરી છે. હું શરૂઆતમાં જે શ્લોક બોલું છું, તે સ્યાદ્વાદની સ્તુતિનો અધિકાર છે. તેમાં સ્યાદ્વાદની જુદા જુદા પાસાથી સ્તુતિ કરી છે, કઈ કઈ રીતે તેની લોકોત્તરતા, તેની આગવી ખૂબીઓ આદિ બધું જ ગહન રીતે ગૂંચ્યું છે. આવા જ્ઞાનીને (પૂ.આ. શ્રીસિદ્ધસેનદિવાકરસૂરિજીને) પણ સ્યાદ્વાદનું ગૌરવ હતું. તેમાં મૂળ કારણ સિદ્ધાંતજ એવો છે. અમે પણ મહાવ્રતો પાળીએ, તમે પણ દહેરાસર-ઉપાશ્રયે જાઓ, બધી જ આરાધનાની પ્રવૃત્તિ કરો, પણ તેનો અર્થ ક્યાં રહે? આત્મા-મોક્ષ-પરલોક-પુણ્ય-પાપ-કર્મ બધું જ માનો તો જ અર્થ રહે છે. અને તેને માનવા માટે અનેકાન્તવાદ સ્વીકારવો જ પડે, નહિતર ફોતરાં ખાંડવા જેવું કામ થશે.
સભા:- સ્યાદ્વાદ અનાદિથી છે ?
સાહેબજી:-અનાદિથી છે, પણ જાણો નહિંતો શું લાભ? જેમબધા રોગની દવા જેવી જડીબુટ્ટીઓ જંગલમાં છે, પણ તમારો રોગ મટે ક્યારે ? તમે જાણીને જંગલમાંથી જડીબુટ્ટીઓ લાવીને ઉપચાર કરો તો જ મટે ને?
સભા - ભગવાન ક્યાં સ્યાદ્વાદના સર્જક છે ? તેમણે તો ખાલી સ્યાદ્વાદના સિદ્ધાંતનું દર્શન જ કરાવ્યું છે ને?
સાહેબજી:- અમે ક્યાં કહીએ છીએ કે તેઓ સ્યાદ્વાદના સર્જક છે? બોધ કરાવવો તે પણ કાંઈ ઓછો ઉપકાર છે! તે મહાન ઉપકાર છે. તમારી વર્તમાન દુનિયામાં વિજ્ઞાન ક્ષેત્રે
* *
* *
*
*
* * *
* * * *
* * *
* *
* * * ૧૨
અનેકાંતવાદ
