________________
હવે આ ત્રીજા માપદંડથી જ ધર્મનું મૂલ્યાંકન કરતી વખતે સ્યાદ્વાદ સિદ્ધાંતની સાચી કિંમત સમજાય છે. કારણ કે સૈદ્ધાંતિક દૃષ્ટિએ હિંસા શું અને અહિંસા શું તે જ જો નક્કી ન થાય તો તમે અહિંસા પાળો કે ન પાળો તેનો કોઈ મતલબ નથી. નરી બેવકૂફી સિવાય કાંઈ નથી.
સિદ્ધાંતની દષ્ટિએ વિચારીએ તો જો એકાન્તવાદ માનશો તો હિંસા એટલે શું? જીવ મારવો એટલે હિંસા. હવે આત્મા મરે કે આત્મા અમર? જો એકાત્તે આત્મા અમર હોય તો પછી હિંસા કોની? માટે હિંસા માનવા માટે પણ અનેકાન્તવાદ લાવવો પડશે. એકાન્તવાદમાં હિંસાની સાચી વ્યાખ્યા જ નક્કી નથી થતી, તો પછી આચાર પાળો કે ન પાળો કોઈ મતલબ નથી. આ તો પાયા વિનાની જ વાતો થાય છે. માટે બધું વિચારી સ્યાદ્વાદ લગાડવો પડશે.
હજી વધુ વિચારો કે જીવ મર્યો એટલે શું? એકાંતવાદમાં એનો આત્મા તો જેવો છે તેવો જ રહે છે. જો તેમાં કોઈ ફેરફાર ન થાય તો પછી મર્યો એટલે શું? કે ન મર્યો તોય શું? સરખું જ છે, એટલે અહિંસા બિનજરૂરી બને છે. વળી જો ખરેખર આત્મા મર્યો એમ કહીએ તો પછી તેનો પરલોક છે જ નહિ, તો પછી અહિંસાની શું જરૂર? હિંસાના ત્યાગની જરૂર શું? માટે દ્રવ્યાર્થિકનયની અપેક્ષાએ આત્મા મરતો નથી, અને પર્યાયાર્થિકનયની અપેક્ષાએ આત્મા મરે છે; આમ માનો તો હિંસા-અહિંસાની વ્યાખ્યા તાત્ત્વિક બને. માટે બધે જ અપેક્ષા આવશે. આત્મા છે તેવો જ રહેતો હોય, મરતો ન હોય તો મારનાર મારતો નથી અને મરનાર મરતો નથી તો તો પછી નાસ્તિકોને મઝા પડી જાય. માટે અપેક્ષા લેવી જ પડશે.
એકાત્તે આત્મા મરે છે તેમ બોલો તો પછી શું થાય? બેફામ હિંસા થાય ને? તમને માર્યા પછી જો તેનું ફળ મળવાનું નથી તો પછી મારવામાં શું વાંધો? તમે મર્યા એટલે કામ પૂરું થયું. એટલે એકાન્ત મૃત્યુને માનો તો હિંસા-અહિંસાનો સવાલ જ નથી અને જો એકાન્ત મૃત્યુ નથી તેમ માનો તો પણ હિંસા-અહિંસાનો સવાલ નથી આવતો. માટે આત્મા અપેક્ષાએ મરે છે, તેથી હિંસાનું પાપ છે; અને અપેક્ષાએ આત્મા નથી મરતો, માટે અહિંસા સ્વરૂપ ધર્મ છે. બધે તત્ત્વદષ્ટિ આવશે. આ બધું નહીં સમજો તો તમને આત્મકલ્યાણની આરાધના કરવામાં સ્પષ્ટતા નહીં આવે.
જૈનધર્મ સિવાય દુનિયાનો કોઇપણ ધર્મ તેમની પાસે સ્યાદ્વાદનામનો સિદ્ધાંત ન હોવાથી ધર્મપરીક્ષા માટેની આ ત્રીજી કસોટીમાં એક ટકો પણ માર્ક મેળવી શકે તેમ નથી. માટે પૂ. શ્રીહરિભદ્રસૂરિ વગેરે પૂર્વાચાર્યોએ લખ્યું છે કે, આદર્શો અને આચારસંહિતાને અનુરૂપ સિદ્ધાંતો દર્શાવવામાં દુનિયાના તમામ ધર્મો સંપૂર્ણનિષ્ફળ ગયા છે, જે વાત તેમણે તર્કપૂર્વક દાવા સાથે પોતાના સાહિત્યમાં વિવરણ કરી છે, અને તે વાંચતાં અમારું પણ મસ્તક જૈનશાસન પ્રત્યે અપાર અહોભાવથી ઝૂકી જાય છે.
જ છે ક ક સ
જ સ જે
જ
*
*
* * *
* *
* * *
* *
જ જજ ર ૧૨૦
-
અનેકાંતવાદ
